Fizjoterapia stomatologiczna zajmuje się badaniem funkcjonalnym oraz terapią tkanek układu stomatognatycznego odpowiedzialnych za żucie, do których przede wszystkim zalicza się: mięśnie żucia, stawy skroniowo-żuchwowe oraz układ nerwowy koordynujący ich pracę. Ocenie i leczeniu podlegają także pozostałe mięśnie szyi i głowy, które uczestniczą w żuciu, połykaniu i fonacji. Objawy występujące w okolicy stawu skroniowo-żuchwowego, twarzy, głowy i szyi określa się zbiorczym terminem „zaburzeń skroniowo-żuchwowych” (ang. temporomandibular disorders – TMD). W polskiej nomenklaturze przyjęło się również używać terminu „zaburzenia czynnościowe układu ruchowego narządu żucia”.
Czym są zaburzenia skroniowo-żuchwowe? Jakie są objawy TMD?
- Ból lub sztywność mięśni żucia (w okolicy policzków czy skroni),
- dysfunkcje stawów skroniowo-żuchwowych, takie jak ból, trzaski lub krepitacje czy zapalenie stawu,
- ograniczenie ruchomości otwarcia (szczękościsk) czy asymetria ruchu żuchwy.
Ale objawy TMD nie ograniczają się jedynie do tych wymienionych powyżej. Definicja TMD jest bardzo obszerna i obejmuje również objawy związane z:
- bólami głowy, najczęściej w okolicy skroni, czoła czy tez potylicy,
- oczami, objawiając się bólem za gałką oczną, odczuciem wytrzeszczu oka czy fotofobią, czyli wrażliwością na światło,
- bólem zębów, który może ujawniać się w formie bólu przeniesionego z mięśni żucia, np. żwacza czy skroniowego,
- zaburzeniami połykania, odczuciem obcego ciała w gardle czy częstą chrypką,
- uchem w postaci szumów, pisków, a najczęściej odczuciem przepełnionego ucha.
Kogo dotyczą zaburzenia skroniowo-żuchwowe?
Dotykają od 3 do 12% ogólnej populacji, będąc jednocześnie najczęstszą przyczyną bólu w obrębie twarzoczaszki. Objawy TMD przede wszystkim dotyczą kobiet (od 4 do 8 razy częściej niż mężczyzn) w wieku 20–40 lat.
Fizjoterapia stomatologiczna – co może zrobić fizjoterapeuta?
Najkrótsza odpowiedź brzmi – BARDZO DUŻO! Fizjoterapia jest uważana za najlepszą metodę leczenia zachowawczego TMD, ze względu na niskie ryzyko powikłań, a także odwracalny charakter wykorzystywanych technik, w przeciwieństwie do leczenia ortodontycznego czy chirurgicznego. Można wyróżnić trzy główne obszary oddziaływań terapeutycznych zgodnie z podziałem na grupy objawów:
- mięśnie żucia,
- krążek (dysk) stawowy, jako wyraz zaburzeń wewnątrzstawowych,
- staw skroniowo-żuchwowy.
MIĘŚNIE ŻUCIA
Większość pacjentów najczęściej doznaje bólu w obrębie mięśni żucia. W związku z tym większość wykorzystywanych technik jest nakierowana właśnie na tkanki miękkie w tym obszarze. Są to między innymi: techniki powięziowe, kompresja ischemiczna, terapia punktów spustowych czy relaksacja poizometryczna. Oprócz mięśni żucia wymienione techniki stosuje się również w obrębie czepca ścięgnistego, mięśni podpotylicznych, a także tkanek miękkich gardła, szyi i kręgosłupa szyjnego. Oprócz bólu zbyt duże napięcie mięśni żucia może powodować objaw sztywności i ograniczać zakres ruchomości otwierania żuchwy. Dzieje się tak na przykład w wyniku zaciskania zębów (najczęściej nieświadomego). Warto w tym miejscu wspomnieć, że w pozycji spoczynkowej żuchwy mięśnie powinny być rozluźnione, natomiast zęby nie powinny się kontaktować (przestrzeń pomiędzy nimi powinna wynosić od 1 do 4 mm). Jeszcze jeden objaw wywoływany poprzez napięcie mięśni żucia i twarzy to bóle głowy. Tu świetnie działają techniki uciskowe głowy i praca na czepcu ścięgnistym.
KRĄŻEK STAWOWY
Kolejnym, bardzo charakterystycznym objawem są trzaski, które są zjawiskiem dźwiękowym, spowodowanym przez repozycję dysku stawowego. Trzask zwykle pojawia się na początku ruchu otwarcia (samoistna repozycja dysku) oraz w ostatniej fazie zamknięcia (przemieszczenie dysku). Nadrzędnym celem fizjoterapii w przypadku trzasków jest odciążenie, nawodnienie, formowanie oraz stabilizacja dysku na głowie żuchwy. Przydatne są techniki relaksacyjne mięśni, trakcja oraz ćwiczenia ruchowe i koordynacyjne dla poprawy funkcji narządu żucia. Nagłe przemieszczenie dysku może mechanicznie zablokować staw (tzw. zablokowanie w zamknięciu, ang. closed lock), powodując ból, ograniczenie zakresu oraz asymetrię ruchu żuchwy (tzw. zbaczanie żuchwy). W takiej sytuacji fizjoterapeuta może wykonać manualną repozycję krążka w celu odblokowania ruchu oraz wprowadza ćwiczenia stabilizacyjne w ramach profilaktyki przyszłych przemieszczeń.
STAW SKRONIOWO-ŻUCHWOWY
Drugą przyczyną trzasków może być nadruchomość głowy żuchwy, ale wówczas trzask zwykle występuje na końcu zakresu ruchu otwarcia w wyniku podwichnięcia kłykcia. Objaw trzasku często pojawia się podczas szerokiego otwierania ust w trakcie jedzenia czy ziewania. Trzaski mogą, ale nie muszą być bolesne. W tym przypadku nadrzędna jest edukacja pacjenta oraz dołączenie ćwiczeń stabilizacyjnych, które potęgują efekty terapii behawioralnej.
Krepitacje w odróżnieniu od trzasków charakteryzują się „trzeszczeniem” stawu podczas ruchu. Jest to objaw zwiększonego tarcia pomiędzy powierzchniami stawowymi w wyniku dysfunkcji chrząstki stawowej. Ruch w postaci ćwiczeń oraz praca manualna korzystnie wpływają na strukturę chrząstki, poprawiając jej odżywienie.
Z kolei ograniczenie zakresu ruchomości (tzw. szczękościsk) może wystąpić w wyniku zapalenia stawu, stosowania wyciągów w ramach leczenia ortodontycznego czy też po ekstrakcji zęba. Fizjoterapeuta stosując techniki trakcji oraz mobilizacji, skutecznie przywraca prawidłowy zakres ruchomości stawu skroniowo-żuchwowego, poprawiając funkcjonowanie pacjenta.
Kolejnymi wskazaniami do podjęcia fizjoterapii stomatologicznej są:
- wspomaganie leczenia ortodontycznego – przygotowanie przed założeniem oraz podczas stosowania aparatu (stałego lub ruchomego),
- wspomaganie leczenia protetycznego – szynoterapia,
- wspomaganie leczenia chirurgicznego – stan po ekstrakcji zęba, stan po wszczepieniu implantu, chirurgiczne rozszerzenie szczęki, operacje ortognatyczne (jedno- czy dwuszczękowe, kortykotomia),
- blizny pooperacyjne po zabiegach w okolicy głowy i szyi,
- zaburzenia czucia twarzy po zabiegach operacyjnych,
- stan po urazie (złamania, zwichnięcia) szczęki, żuchwy czy innych kości twarzoczaszki,
- stan po leczeniu radioterapeutycznym w obrębie głowy i szyi,
- wspomaganie leczenia bruksizmu.
Podsumowując, fizjoterapeuta posiada wiele narzędzi oddziaływania na pacjenta z objawami zaburzeń skroniowo-żuchwowych, niezależnie od tego, czy pojawiły się one w wyniku przeciążenia narządu żucia, ekstrakcji zęba, czy też przy okazji stosowania aparatu ortodontycznego. Fizjoterapia stomatologiczna świetnie sprawdza się również w przywracaniu sprawności po przebytym zabiegu chirurgii twarzowo-szczękowej (ortognatycznej), zmniejszając obrzęk, przyspieszając gojenie tkanek, powrót czucia, a także przywracając prawidłowy zakres ruchomości. Wykorzystywane techniki są bezpieczne i skuteczne, działają przeciwbólowo, poprawiają komfort życia pacjenta.
Nie sposób nie wspomnieć o ogromnej roli współpracy fizjoterapeuty z lekarzami różnych specjalności – stomatologii, ortodoncji, chirurgii, a także logopedami, gdyż praca zespołowa gwarantuje końcowy sukces w leczeniu pacjenta!
Daj znać, co sądzisz o tym artykule :)
