„Zapadła mi w pamięć wypowiedź uczestniczki, która po zjedzeniu obiadu w symulatorze wad wzroku powiedziała, że już nigdy nie będzie popędzać w czasie posiłków swoich pacjentów” – o pracy ze starszymi pacjentami i kształceniu fizjoterapeutów rozmawiamy z dr n.med. Martą Podhorecką, adiunktem w Katedrze Geriatrii Collegium Medicum w Bydgoszczy, UMK w Toruniu i ekspertką w programie FIZJO-LEARNING.
Proszę opowiedzieć o swoim własnym doświadczeniu – skąd się wzięło zainteresowanie tematem pacjentów geriatrycznych?
W Klinice i Katedrze Geriatrii zaczęłam pracować od razu po studiach. Początkowo był to trochę przypadek, jednak teraz już mogę powiedzieć, że nic nie dzieje się bez przyczyny. Byłam rocznikiem, który nie miał jeszcze w swoim programie kształcenia przedmiotu „geriatria”, jednak w trakcie studiów temat osób starszych był często poruszany. Nie wiedziałam jeszcze wtedy, że geriatria będzie moją towarzyszką przez życie zawodowe.
W jakim miejscu obecnie jesteśmy w kontekście fizjoterapii geriatrycznej?
Osoby starsze, czyli według ONZ po 65. r.ż., są najszerszą grupą korzystającą z fizjoterapii, a w szczególności w przypadku sektora publicznej ochrony zdrowia. Należy wziąć pod uwagę, że potrzeby seniorów zaczynają się już na etapie fizjoprofilaktyki, która powinna się skupiać na spowalnianiu zmian inwolucyjnych w organizmie, a powyższa powinna się rozpocząć jeszcze w młodości oraz dorosłości. Mamy także badania przesiewowe, dzięki którym jesteśmy w stanie wdrożyć działania chroniące osoby starsze np. przed konsekwencjami zaburzeń równowagi lub upadków. Następnie możemy mówić już o właściwościach leczniczych fizjoterapii i pomocy w konkretnych stanach chorobowych w przypadkach ostrych oraz przewlekłych. Należy również wspomnieć o fizjoprofilaktyce wtórej, czyli o stałym zabezpieczeniu pacjentów po zdiagnozowaniu niektórych chorób. W przypadku osób starszych również istotna jest fizjoterapia domowa, a w szczególności działania edukacyjne rodziny i całego społeczeństwa.
Roczniki obecnie kończące studia fizjoterapeutyczne mają już przedmioty obejmujące stricte tematykę gerontologii oraz geriatrii, co jest bardzo budujące ze względu na dynamiczne zmiany demograficzne, które nas czekają w niedalekiej przyszłości – GUS prognozuje, że liczba osób po 60. r.ż. w Polsce w 2030 r. ma wzrosnąć do poziomu 10,8 mln, a w 2050 r. wynieść 13,7 mln, czyli seniorzy będą stanowili 40 proc. ogółu ludności.
Jak obecnie wygląda dostęp do terapii geriatrycznej w ramach NFZ?
W zależności od miejsca realizacji skierowania kolejki na rehabilitacje są bardzo zróżnicowane. Ulepszenie systemu powinno odbyć się na kilku płaszczyznach. Po pierwsze, zwiększenie dostępności – część pacjentów nie ma logistycznych możliwości dotarcia na fizjoterapię refundowaną ze środków publicznych, szczególnie osoby z mniejszych miejscowości, gdzie transport jest bardzo ograniczony. Kolejnym problem są długie kolejki, nawet otrzymanie skierowania na pilną rehabilitację wiążę się z kilkumiesięcznym oczekiwaniem. W tym czasie często dochodzi do pogłębienia problemu i wystąpienia wtórnych problemów zdrowotnych.
Inną kwestią jest włączenie pacjenta w proces leczenia. Niezwykle istotne jest, aby zrozumiał, że dzięki zmianie stylu życia, wdrożeniu aktywności fizycznej w wielu przypadkach poczuje się lepiej, a jego stan zdrowia ulegnie poprawie. Kolejne działanie to fizjoprofilaktyka. Zróżnicowana oferta programów profilaktycznych, które bazowałyby na przesiewowej diagnostyce fizjoterapeutycznej czy wdrożeniu specyficznych form aktywności dla grup zagrożonych wybranymi schorzeniami wieku starczego odciążyłoby system ochrony zdrowia, w tym dostęp do rehabilitacji.
W sektorze prywatnym pod tym względem jest lepiej.
Ze względu na ceny osoba starsza często nie może sobie pozwolić na wizyty, a jeśli już się decyduje to tylko na kilka spotkań. Ma to również swoje dobre strony – często pacjent bierze aktywniej udział w procesie zdrowienia i wdraża zalecenia fizjoterapeuty. Dużym atutem sektora prywatnego jest większa oferta terapeutyczna, co często wiąże się z jej skutecznością. Plusem jest także bezpośredni dostęp blisko miejsca zamieszkania czy w warunkach domowych, od razu po wystąpieniu niepokojących objawów, co nie zawsze jest możliwe w sektorze publicznym.
Jakie są główne problemy związane ze stanem funkcjonalnym pacjentów geriatrycznych?
W pracy z pacjentem starszym mówimy o tzw. wielkich problemach geriatrycznych. Są to schorzenia, które najbardziej ograniczają seniora w życiu społecznym oraz uzależniają od osób trzecich. Należą do nich m.in. upadki i zaburzenia równowagi, otępienie, depresja oraz nietrzymanie moczu i stolca. W większości z nich niezbędna jest fizjoterapia jako forma leczenia lub/i profilaktyki. Dodatkowo w przypadku osób starszych niezwykle ważna jest edukacja ich samych oraz najbliższych.
Czy to, czego doświadczają osoby starsze obecnie, jest podobne lub porównywalne do stanu ich rodziców, kiedy byli w podeszłym wieku? Czy żyjące teraz pokolenie 20–40 latków będzie miało podobne obciążenia jak ich rodzice?
Musimy wziąć pod uwagę, że tak naprawdę starość jest dla nas nowa. Jeśli popatrzymy na długość życia na początku XIX w., to zobaczymy, że mieszkańcy obecnego obszaru Polski żyli niecałe 40 lat, czyli dwa razy krócej niż obecnie. Zauważalne są różnice w starzeniu się pokoleń. Zawsze na wykładach lub szkoleniach podaje przykład serialu „Czterdziestolatek”. Porównując głównego bohatera z obecnymi czterdziestolatkami, widzimy bardzo dużą różnicę, w tym przypadku głównie związaną z wyglądem. Jednak zmiany dotyczą również stylu życia, większej świadomości zdrowotnej oraz zmieniającego się podejścia do życia. Obecni emeryci nie są tylko zainteresowani wychowywaniem wnuków, pielęgnowaniem ogrodu czy robieniem na drutach. Chcą spełniać marzenia, czerpać z możliwości obecnego świata, podróżować, poznawać ludzi czy pielęgnować hobby. Są zaangażowani społecznie i my, jako fizjoterapeuci, też musimy wziąć pod uwagę ich potrzeby i cele życiowe.
Czym zajmują się fizjoterapeuci geriatryczni?
Na geriatrię niektórzy specjaliści mówią zaawansowana interna. Jest to dziedzina charakteryzująca się pracą z pacjentem z wielochorobowością, gdzie objawy często mają atypowy obraz. Fizjoterapeuta geriatryczny musi mieć szeroką wiedzę z interny, neurologii, reumatologii, psychiatrii, onkologii, kardiologii, często z ortopedii oraz uroginekologii i wielu innych specjalizacji. W mojej opinii ta specjalizacja jest jedną z trudniejszych ze względu na konieczność posiadania szerokiej wiedzy merytorycznej oraz kompetencji miękkich. Ale też jedną z najciekawszych, bo tu nie ma szablonowych algorytmów i trzeba ciągle główkować. Dodatkowo wdzięczność pacjentów jest nieoceniona, ale tak jest chyba w większości specjalizacji.
Fizjoprofilaktyka pomaga w zapobieganiu chorobom wieku podeszłego. Jakiego typu aktywności mogłaby Pani zalecić?
Zacznijmy od tego, że bycie sprawnym w dorosłości, będzie procentowało lepszą kondycją w wieku starczym. Mówimy tutaj o fizjoprofilaktyce pierwotnej. Możemy spowolnić rozwój niektórych zmian wstecznych (naturalnych zmian występujących podczas procesu starzenia), np. w układzie mięśniowym, kostnym, nerwowym, krążenia oraz funkcjach poznawczych. WHO zaleca osobom powyżej 60 r.ż. co najmniej 150–300 minut aerobowej aktywności fizycznej o umiarkowanej intensywności oraz dodatkowo co najmniej 75–150 minut intensywnej aktywności fizycznej tygodniowo. Należy jednak podkreślić, że nawet 15-minutowy wysiłek niesie za sobą benefity zdrowotne i trzeba go doceniać szczególnie wtedy, gdy osoba starsza dopiero zaczyna swoją przygodę z ruchem lub wraca do niej po dłuższej przerwie. Z form grupowych ćwiczeń szczególną pozycję ma Tai Chi. Badania naukowe wykazały, że pomaga pacjentom z zaburzeniami równowagi oraz zmniejsza ryzyko upadków. Polecane są także: joga na krzesłach, zumba gold, boccie czy uwielbiany przez wielu nordic walking.
Jaka jest świadomość społeczeństwa na temat możliwości, jakie daje aktywność fizyczna?
Świadomość społeczna cały czas rośnie, niestety jest nadal niewystarczająca. Jest jeszcze wiele do zrobienia. Zadaniem medyków, ale także polityków i samorządowców jest stworzenie nowych płaszczyzn przekazywania wiedzy, aby efektywnie organizować system ochrony zdrowia, który uwzględniałby dostęp do programów fizjoprofiaktycznych. Należałoby również pochylić się nad rozwiązaniami, które dadzą osobom starszym bezpłatny dostęp do różnych form rekreacji. Niestety dla części społeczeństwa grupowe zajęcia ogólnousprawniające są niedostępne z powodu bariery finansowej lub ze względów logistycznych.
Prowadzi Pani szkolenia w ramach programu FIZJA, pierwszy ma formułę online, drugi stacjonarną. Proszę o nich trochę opowiedzieć.
Szkolenie online to mój autorski program obejmujący całościowo diagnostykę funkcjonalną pacjenta starszego. Moim zamysłem było, aby stworzyć materiał, który stałby się kanwą do oceny seniora pod różnym kątem: partycypacji, użycia testów przesiewowych w zakresie wielkich problemów geriatrycznych, funkcji poznawczych, a także nastroju czy niedożywienia. Kurs prezentuje niezbędną wiedzę dla fizjoterapeutów pracujących w opiece instytucjonalnej, w tym domach pomocy społecznej, zakładach opiekuńczo-leczniczych, ale zawarte w nim skale i testy są przydatne także do przeprowadzenia wizyty fizjoterapeutycznej w warunkach szpitalnych oraz ambulatoryjnych.
Podczas szkolenia stacjonarnego, które poświęciła Pani pracy z pacjentami z zaburzeniami równowagi, kursanci mają możliwość doświadczania ograniczeń osób starszych poprzez symulatory.
Tak, oprócz wiedzy teoretycznej i praktycznej wprowadzam moduł doświadczalny, bo tak się najefektywniej uczymy. Tworząc kursy miałam jeden główny cel – odczarować geriatrię. Na kursie uczestnicy doświadczają różnych schorzeń na sobie, symulujemy wady wzroku, szumy uszne, drżenie mięśniowe, mamy też do dyspozycji symulator odczuć starczych, niedowładu połowicznego czy otyłości. Pomimo bardzo pozytywnej atmosfery na zajęciach jest też czas na refleksję. Bardzo zapadła mi w pamięć wypowiedź uczestniczki, która po zjedzeniu obiadu w symulatorze wad wzroku powiedziała, że już nigdy nie będzie popędzać w czasie posiłków swoich pacjentów. Bardzo mnie to wzruszyło, bo taki był mój główny cel – przełożyć doświadczenie symulacji na codzienność.
Jak często fizjoterapeuci powinni brać udział w szkoleniach, co Pani zaleca?
Nie ma tutaj uniwersalnej odpowiedzi. Musimy posługiwać się najnowszą wiedzą, jest to nawet wpisane w Zasady Etyki Zawodowej Fizjoterapeutów – Fizjoterapeuta ma obowiązek doskonalenia wiedzy i umiejętności zawodowych oraz rozwijania kompetencji społecznych, w tym umiejętności komunikacji klinicznej. Jesteśmy w obowiązku czytać i uczyć się, aby jak najefektywniej pomóc pacjentowi. W programie FIZJO-LEARNING, na platformie Fizja.pl mamy do wyboru ogromną liczbę kursów, każdy z pewnością znajdzie coś dla siebie.
Dr n.med. Marta Podhorecka
Fizjoterapeutka, specjalistka w dziedzinie promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej, dyplomowaną terapeutka NDT Bobath dla dorosłych, adiunkt w Katedrze Geriatrii Collegium Medicum w Bydgoszczy, UMK w Toruniu, uhonorowaną tytułem „Przyjaciel Seniora” przez fundację Jolanty Kwaśniewskiej za działalność na rzecz seniorów.
Korzystaj ze szkoleń na platformie Fizja!
Dostępne szkolenie o tematyce fizjoterapii geriatrycznej:
Szkolenie online: „Zaawansowana ocena geriatryczna – diagnostyka fizjoterapeutyczna”.
Szkolenia stacjonarne:
„Zaawansowana ocena geriatryczna – diagnostyka fizjoterapeutyczna”,
„Upadki i zaburzenia równowagi u osób starszych – diagnostyka i postępowanie”
Zdobywaj nową wiedzę dzięki szkoleniom w największej w Polsce bezpłatnej bazie szkoleń online z 8. dziedzin fizjoterapii.
Dostępna lista szkoleń online!
Wejdź na: fizja.pl
