Wyniki badania ankietowego przeprowadzonego Zespół Tematyczny do spraw Medycyny Fizykalnej i Balneoklimatologii oraz Fizjoterapii Uzdrowiskowej wśród fizjoterapeutów pracujących w uzdrowiskach.
Głos Fizjoterapeuty. W 2024 r. Zespół Tematyczny do spraw Medycyny Fizykalnej i Balneoklimatologii oraz Fizjoterapii Uzdrowiskowej zrealizował badanie ankietowe wśród fizjoterapeutów pracujących w uzdrowiskach. Jakie cele przyświecały przy realizacji badania?
Michał Dylewski Dzięki badaniu możemy mieć lepszy wgląd w to, czego potrzebują fizjoterapeuci oraz jaka jest sytuacja fizjoterapeutów w uzdrowiskach.
Z konieczności przeprowadzania takich badań zdaliśmy sobie sprawę na jednym z pierwszych spotkań, na których próbowaliśmy określić potrzeby środowiska. Okazało się, że każdy z nas, bazując na swoim doświadczeniu, widział inne problemy i był przekonany, że dotyczą one całej grupy. Doszliśmy do wniosku, że jest potrzeba przeprowadzenia badania, aby nasze prace adresować w kierunku rozwiązania problemów najczęściej występujących w tej grupie. Pytaliśmy też o poparcie dla niektórych rozwiązań, które uważamy za potrzebne – na przykład propozycji wprowadzenia asystenta balneologicznego. Pomimo stosunkowo niewielkiej liczby respondentów, biorących udział w badaniu, wskazano ona kilka istotnych obszarów, które chcemy wziąć pod uwagę.
GF Mówił pan o niewielkiej liczbie osób. Ilu fizjoterapeutów wzięło udział w badaniu ? Czy można określić na tej podstawie rozkład grupy pod kątem wieku, płci, wykształcenia czy miejsca pracy?
MD W badaniu wzięło udział 621 fizjoterapeutów oraz10 techników masażystów pracujących w sanatoriach.
Statystyka tej grupy okazała się bardzo zbieżna ze statystyką ogółu fizjoterapeutów w odniesieniu do płci czy poziomu wykształcenia. Wśród respondentów 72,7% stanowiły kobiety, co jest zbieżne z danymi KIF (73%). Największą grupę wiekową stanowiły osoby pomiędzy 30 a 40 rokiem życia (prawie 42%).
Również poziom wykształcenia był podobny do ogółu. Zdecydowana większość osób posiada wykształcenie magisterskie (77,9%). To, co zwróciło naszą uwagę, to mała ilość osób ze specjalizacją z fizjoterapii czy też z tytułem naukowym, choć są to wartości podobne do tych obserwowanych dla całej naszej grupy zawodowej. Sprawdziliśmy także rozkład odpowiedzi z poszczególnych województw i okazał się on bardzo zbieżny z liczbą łóżek lecznictwie uzdrowiskowym według GUS.
GF Mówi Pan o istotnych rzeczach. Zacznijmy od podstawowych – jaka jest forma zatrudnienia oraz jaki jest poziom wynagrodzeń w tym obszarze?
MD Zdecydowana większość osób (prawie 85%) jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę, około 7% na podstawie umowy o dzieło, a 8% prowadzi własną działalność gospodarczą. W lecznictwie uzdrowiskowym liczba osób zatrudnionych na etacie jest wyższa niż przeciętna dla całej grupy zawodowej (gdzie zarejestrowanych praktyk jest 23,7%).
Czy ma to według was wpływ na poziom wynagrodzeń? Od kilku lat minimalne wynagrodzenie fizjoterapeutów pracujących w podmiotach leczniczych regulowane jest ustawowo?
MD To jest właśnie jeden z problemów, który ankieta pokazała. Okazuje się, że prawie jedna czwarta respondentów (24,2%) wskazała na zarobki niższe niż ustawowe minimum dla grupy piątej – czyli fizjoterapeuty wykonującego obowiązki wymagające wykształcenia na poziomie technika lub licencjata fizjoterapii.
Co ważne, aż 80% z tych osób jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę – czyli pod wspomnianą ustawę podlega. Zaś pośród nich – prawie 75% ma wykształcenie magisterskie. Warto przypomnieć, że te zapisy podlegają fizjoterapeuci we wszystkich podmiotach leczniczych – niezależnie od właściciela. Jeśli fizjoterapeuta uważa, że poziom jego wynagrodzenia jest zbyt niski, może to zgłosić do Państwowej Inspekcji Pracy. Również w strukturach KIF jest powołany Rzecznik Praw Fizjoterapeutów, który może pomóc – ale dopiero po zgłoszeniu się do niego.
GF Mówimy o zarobkach poniżej minimum. A czy wśród respondentów są osoby zarabiające powyżej ustawowych kwot?
MD Tak, są i takie osoby. Jednak zarobki powyżej ustawowego minimum dla specjalisty fizjoterapii zadeklarowało niecałe 5% respondentów. Pokazuje to bardzo wyraźne spłaszczenie wynagrodzeń w tej grupie zawodowej.
GF Jakie inne problemy w swojej pracy zawodowej wskazują fizjoterapeuci z uzdrowisk?
MD Jest ich, niestety, wiele.
Po pierwsze, problemy z zakresem obowiązków. Prawie 17% respondentów ocenia swój zakres obowiązków jako niezgodny z posiadanym wykształceniem.
Spośród najczęściej zgłaszanych problemów fizjoterapeuci wymieniają konieczność wykonywania zabiegów, które nie wymagają posiadanych przez nich kompetencji (ponad 34% zgłoszonych problemów) – często pojawiają się zabiegi z zakresu balneologii i hydroterapii. Zatrudnianie wysoko wykwalifikowanego pracownika do takich prac podnosi koszty zabiegu. Wiemy, że w niektórych powoduje trudności ze znalezieniem fizjoterapeutów do takiej pracy.
Innym problemem związanym z zakresem obowiązków (prawie 29% zgłaszanych problemów) jest wykonywanie obowiązków wykraczających poza zakres fizjoterapii – w tym sprzątanie poza stanowiskiem pracy, a nawet prace remontowe albo ogrodnicze.
Związany bezpośrednio z naszym zawodem jest brak możliwości badania i kwalifikowania pacjentów przez fizjoterapeutę. Fizjoterapeuta ma takie prawo, a nawet obowiązek w innych formach rehabilitacji, lecz w Lecznictwie Uzdrowiskowym jest całkowicie pozbawiony tej kompetencji, zwłaszcza w odniesieniu do pacjentów NFZ. Co ciekawe, aż 87% respondentów naszej ankiety wskazało, że magister fizjoterapii z 5-letnim stażem ma wystarczające kwalifikacje, żeby badać i kwalifikować do zabiegów.
GF Jakie są inne problemy fizjoterapeutów związane ze współpracą w miejscu pracy zgłaszali biorący udział w badaniu?
MD Pytaliśmy fizjoterapeutów o problemy związane ze współpracą z przełożonymi, pracodawcami czy współpracownikami. I w tym obszarze jest niestety źle. Tylko 17,4% fizjoterapeutów nie zauważyło problemów w swojej pracy.
Najczęściej wymieniane problemy w zakładzie pracy to niedostateczna liczba pracowników (prawie 60%), niedostateczne wyposażenie (około 40%), braki lokalowe (ponad 20%).
Jednak według mnie najgorsze jest to, że ponad 20% fizjoterapeutów spotyka się w swojej pracy z mobbingiem. Ta odpowiedź była wskazywana niezależnie od wymuszania wykonywania czynności spoza zakresu obowiązków – na co wskazywało dodatkowo prawie 29% odpowiedzi.
W tym kontekście dodatkowego znaczenia nabiera poczytywana właściwie informacja – 83,4% respondentów wskazuje, że ich zespołem fizjoterapeutów kieruje fizjoterapeuta. Zestawiając tę informację z danymi o mobbingu i wymuszaniu czynności, rodzi się podejrzenie, że przynajmniej częściowo za taki stan rzeczy odpowiedzialni bądź współodpowiedzialni są sami fizjoterapeuci – jako przełożeni.
GF Czy fizjoterapeuci są również narażeni na agresję ze strony pacjentów?
MD Tak, to bardzo częsty i niestety, przerażający problem. Irracjonalne zachowania pacjentów jako problem spostrzega w swojej pracy aż 88,1% ankietowanych. Z agresją słowną spotyka się 70% fizjoterapeutów. Blisko co siódmy fizjoterapeuta (15,5%) spotyka się w pracy z agresją fizyczną ze strony pacjentów. Wśród części osób ta agresja przybiera formę agresji na tle seksualnym – co w naszej ankiecie wprost przyznały dwie osoby.
Skala tego problemu koreluje z inną informacją: trzecią najczęściej wymienianą odpowiedzią na pytanie o pożądane tematy szkoleń jest potrzeba zwiększenia umiejętności i kompetencji w zakresie umiejętności miękkich – radzenia sobie z trudnym pacjentem, postępowania w sytuacjach konfliktowych.
GF Wspominał pan o potrzebie szkoleń z zakresu kompetencji miękkich. A jak wygląda sytuacja z rozwojem zawodowym fizjoterapeutów pracującym w uzdrowiskach? Jakie tematy są najbardziej pożądane?
MD Szkolenia podnoszące kompetencje zawodowe to temat trudny do zinterpretowania. Prawie 75% fizjoterapeutów (74,3%) realizuje ten obowiązek, co na pierwszy rzut oka wygląda dobrze. Jednak według ustawy jest to obowiązek, który powinien być realizowany przez wszystkich czynnych zawodowo fizjoterapeutów. Pytanie, dlaczego jeden na czterech fizjoterapeutów (25,7%) nie wypełnia swoich ustawowych obowiązków.
Zastanawiająca jest informacja, że w grupie licencjatów jako jedynej, więcej osób zgłasza brak uczestnictwa w szkoleniach (60,4%) niż uczestnictwo w nich (39,6%), podczas gdy wśród magistrów ten odsetek wynosi 79,1%.
Trzy najczęściej wskazywane jako potrzebne obszary szkoleń (po pogrupowaniu) to:
- Terapie manualne (w tym terapie tkanek miękkich, masaż głębokich tkanek) – 19,3% odpowiedzi.
- Diagnostyka czynnościowa, planowanie i dobór zabiegów – 15,7% odpowiedzi.
- Kompetencje miękkie, komunikacja, praca z trudnym pacjentem i aspekty prawne – 14,2% odpowiedzi.
Tematy związane z samą balneologią oraz specyfiką lecznictwa uzdrowiskowego były wskazane łącznie w ponad 18% odpowiedzi.
GF Czy tematy szkoleń przekładają się na praktyczne strony zawodu i oczekiwania związane z jego rozwojem?
MD W moim odczuciu jak najbardziej tak. W ostatnich latach pojawiło się na rynku wiele nowych metod terapii (np. laser wysokoenergetyczny, terapia TeCaRe czy fala uderzeniowa), a ich skuteczność i bezpieczeństwo zależy od prawidłowego doboru parametrów i właściwej kwalifikacji pacjenta. Wielu fizjoterapeutów nie miało tych metod w programie studiów.
Lecznictwo uzdrowiskowe ma swoją odrębną specyfikę, a fizjoterapia musi ją uwzględniać, nie tylko w zakresie zabiegów balneologicznych, ale także uwarunkowań czasowych czy ogólnoustrojowej reakcji pacjenta.
Tematy pożądanych szkoleń, takie jak diagnostyka czynnościowa, bardzo mocno korelują ze zgłaszanymi problemami. Kwestia pracy indywidualnej z pacjentem pojawia się jako obserwowany problem (za mało takiej pracy) w prawie połowie odpowiedzi (46,4%). Jeszcze częściej pojawia się problem braku możliwości kwalifikowania i planowania terapii przez fizjoterapeutów – to już ponad połowa odpowiedzi (52,1%) i jednocześnie najczęściej zgłaszany problem.
GF W takim razie, jakie są najważniejsze postulaty fizjoterapeutów?
MD Najczęstszym postulatem jest unormowanie liczby zabiegów/pacjentów wykonywanych w czasie pracy przez fizjoterapeutę. Jak widać, zarówno z pożądanej tematyki szkoleń, zgłaszanych problemów i postulatów – kwestia badania, kwalifikowania i planowania terapii jest dla naszej grupy zawodowej istotna.
Zwiększenie możliwości badania i kwalifikowania oraz planowania terapii przez fizjoterapeutów, a także zwiększenie ilości pracy indywidualnej z pacjentem, są odpowiednio drugim i trzecim najczęściej zgłaszanym postulatem.
GF Aktualnie kwalifikować pacjentów do terapii i planować ją w Lecznictwie Uzdrowiskowym mogą tylko lekarze. Jak w takim razie fizjoterapeuci oceniają współpracę lekarz – fizjoterapeuta?
MD To bardzo ogólna i subiektywna ocena, dotycząca, z racji ograniczeń badania, tylko perspektywy fizjoterapeutów. Z tymi zastrzeżeniami, możemy wskazać, że taką współpracę jako złą ocenia 26,5% fizjoterapeutów w naszej ankiecie. Jako dobrą lub bardzo dobrą – 25,3%. Pozostali oceniają ją jako umiarkowaną lub dostateczną.
Na ocenę współpracy może mieć wpływ wiele czynników. Jednym z nich, zgłaszanym w uwagach, jest brak dostępności lekarza pomiędzy badaniami i brak możliwości szybkiej reakcji (np. zmiany zabiegów) w przypadku niepożądanych reakcji pacjenta. Patrząc na same liczby – jest tutaj co poprawiać.
GF Wspomniał pan na początku rozmowy, że podczas badania pytano także o jedno z proponowanych rozwiązań – wprowadzenie Asystenta Balneologicznego. Jak ankietowani odpowiadali w tej kwestii?
MD Blisko 65% odpowiedzi była na tak. Nieco ponad 35% było na nie.
Przeanalizowaliśmy również komentarze osób, które uważały takie rozwiązanie za niezasadne. Okazuje się, że najmniejsze poparcie dla tego pomysłu jest w grupach: mężczyzn, osób powyżej 50 lat, techników fizjoterapii, a także osób pracujących w Zakładach Lecznictwa Uzdrowiskowego do 100 łóżek lub w placówkach, których właścicielem jest samorząd. Również osoby nie wykonujące zabiegów hydroterapii i balneoterapii częściej wskazują sprzeciw wobec takiego rozwiązania.
Spośród komentarzy najczęstszym jest stwierdzenie o braku potrzeby takiego rozwiązania. Kolejnym są obawy o rezygnację z pracy fizjoterapeutów i całkowite ich zastąpienie asystentami, czy też obawa o rozmycie odpowiedzialności zawodowej lub obniżenie standardów.
Dla nas jest to jednak drogowskaz – mówi nam, jakie zastrzeżenia i obawy musimy wziąć pod uwagę, jakie zagrożenia zabezpieczyć od strony prawnej. Niezależnie od tego, czy te obawy mogą się ziścić, są to realne obawy realnych fizjoterapeutów, których nie należy bagatelizować.
GF Jakie były dla pana najistotniejsze informacje płynące z przeprowadzonego badania i też najbardziej zaskakujące wyniki ?
MD Zawodowo zespołowi zależało na określeniu potrzeb dotyczących szkoleń – zwłaszcza tych związanych z lecznictwem uzdrowiskowym czy medycyną fizykalną.
Jednak w mojej opinii najistotniejsze okazało się coś, czego się właściwie nie spodziewałem – ani ja, ani pozostali członkowie zespołu. Jest to ogromna skala problemów i nadużyć związanych z wykonywaniem pracy – od mobbingu ze strony pracodawców czy przełożonych, nieprawidłowości z naliczaniem pensji, do agresji słownej oraz fizycznej ze strony pacjentów. Byliśmy świadomi tych zjawisk, ale ich skala jest wręcz przerażająca.
Niestety, pomimo tego, że powzięliśmy taką wiedzę, nie możemy z tym wiele zrobić, ponieważ ankieta była anonimowa. Krajowa Izba Fizjoterapeutów może wprowadzać szkolenia z kompetencji miękkich, prowadzi doradztwo prawne i wprowadziła instytucję Rzecznika Praw Fizjoterapeutów. Ale nawet rzecznik nie ma prawa interweniować, jeśli nie będzie zgłoszenia.
Dlatego na sam koniec ja również zachęcam – korzystajcie państwo z dostępnych możliwości. Zgłaszajcie nieprawidłowości. Tylko wtedy jest możliwość reakcji.
Autor:
dr Michał Dylewski
Fizjoterapeuta.
Członek Zespołu Tematycznego do spraw Medycyny Fizykalnej i Balneoklimatologii oraz Fizjoterapii Uzdrowiskowej
Główny specjalista do spraw diagnostyki układu ruchu w Laboratorium Badawczo-Rozwojowym Układu Ruchu. Koordynator ds. rozwoju rehabilitacji w Klinice Uzdrowiskowej w Ciechocinku.
Członek Zespołu Tematycznego do spraw Medycyny Fizykalnej i Balneoklimatologii oraz Fizjoterapii Uzdrowiskowej.
