W grudniu 2022 r. KRF przyjęła tekst „Roty ślubowania fizjoterapeutów”. O tym, czym jest rota i dlaczego ważne jest, aby fizjoterapeuci znali słowa ślubowania zawodowego rozmawiamy z dr. hab. prof. PO Mariuszem Migałą, spiritus movens tej inicjatywy.
Panie Profesorze proszę przybliżyć nam, czym jest „rota ślubowania”.
Idea ślubowania odnosi się do może nieco sformalizowanej, ale jednak uroczystej deklaracji składanej przez osobę, która publicznie zobowiązuje się (przyrzeka, obiecuje) przestrzegać określonych zasad, w tym wypadku etycznych. Chodziło nam o to, abyśmy jako fizjoterapeuci nie przechodzili nad zasadami etycznymi bezrefleksyjnie. Aby w przyszłości, w obecności starszych stażem zawodowym koleżanek i kolegów, może w obecności przedstawiciela Krajowej Rady Fizjoterapeutów, a więc organu wydającego Prawo Wykonywania Zawodu Fizjoterapeuty (PWZFz), przystępujący do grupy zawodowej mogli złożyć ślubowanie dotyczące przestrzegania zasad etycznych. Wówczas ich znaczenie nabiera większej mocy, a z kolei sprzeniewierzenie się im może skutkować np. ostracyzmem zawodowym lub nawet sankcjami prawnymi.
Zasady etyki i rota to pokrewne dokumenty?
Tak, oba mają odwoływać się do etycznej i wrażliwej postawy fizjoterapeuty i przypominać jaką odpowiedzialność ponosi za pacjenta. Oba wyraźnie wskazują, że pacjent stanowi centrum naszych działań. Dobro pacjenta, szacunek wobec jego godności i jego zdrowie są celem oraz naczelną wartością wyznaczającą jakość naszej pracy. W tym znaczeniu specyfika pracy fizjoterapeuty nie odbiega zbyt daleko od pracy lekarza, pielęgniarki, aptekarza, diagnosty laboratoryjnego czy innych zawodów medycznych. Są to zawody z tej samej rodziny, pokrewne. Zatem każdy przedstawiciel zawodu, pracując na wizerunek swojej grupy, powinien pamiętać, że tym samym wpływa na wizerunek pozostałych. Dlatego tak istotna jest umiejętność pracy w zespole.
Do ustanowienia „Zasad etyki zawodowej fizjoterapeuty” zobowiązywały nas zapisy ustawy o zawodzie fizjoterapeuty. Zostały one przyjęte w maju 2022 r., czyli po sześciu latach funkcjonowania ustawy[i].
Czego dotyczą „Zasady etyki zawodowej fizjoterapeuty”?
Obowiązujące wszystkich fizjoterapeutów „Zasady etyki” odnoszą się do kilku aspektów. Opisane są w nich przede wszystkim relacje z drugim człowiekiem, które mają szczególne znaczenie w bezpośredniej relacji fizjoterapeuty z chorym, potrzebującym pomocy. Ponieważ stanowią podstawę wykonywania przez fizjoterapeutę różnych czynności zawodowych – niezależnie od formy i miejsca – w ich treści po raz pierwszy użyto oprócz zwrotu „pacjent” także „klient” w odniesieniu do każdej osoby korzystającej z usług fizjoterapeuty. Choć akurat w tej kwestii mam swoje odmienne zdanie i nie bardzo potrafię używać określenia „klient” w stosunku do osób odwiedzających mój gabinet.
Oprócz opisania relacji z pacjentem (klientem) zasady uwzględniają także relacje z jego bliskimi (rodziną, opiekunami, innymi osobami), ze współpracownikami, społeczeństwem. Opisują kwestie dotyczące bezpośrednio profesji. Uwzględniają po raz pierwszy formę zdalnej rehabilitacji oraz aspekt komunikacji społecznej, wskazując jednocześnie na potrzebę dbałości o jakość pracy fizjoterapeuty. Związane jest to z obowiązkiem ustawicznego samokształcenia, np. śledzenia najnowszych osiągnięć naukowych, uzupełnianie wiedzy teoretycznej i umiejętności praktycznych o te doniesienia, wspieranie badań naukowych, udostępnianie ich wyników. Ujęto również zagadnienia odnoszące się do samorządu zawodowego.
A jak wyglądały prace nad tekstem „Roty”?
Prace nad tekstem „Roty ślubowania” trwały od zakończenia II Krajowego Zjazdu Fizjoterapeutów, a więc od chwili przyjęcia „Zasad etyki zawodowej fizjoterapeuty”. Pracowaliśmy w kilkuosobowym zespole naukowców zajmujących się historią fizjoterapii, konsultowaliśmy się oczywiście szerzej w kwestii poszczególnych zapisów. Pierwsza wersja tekstu została przyjęta w listopadzie 2022 r., ale z uwagi na postulat wprowadzenia żeńskiej formy słowa „fizjoterapeuta” na kolejnym posiedzeniu KRF uchwalono finalną wersję, którą mogą Państwo przeczytać poniżej.
Naszym celem było stworzeniu tekstu na tyle uniwersalnego, aby mógł być dobrze przyjęty przez ogół fizjoterapeutów. Nie chcieliśmy doprowadzić do zaostrzenia podziałów, które są niestety w naszym środowisku coraz bardziej widoczne. Mam nadzieję, że właśnie „Zasady etyki” oraz „Rota” trochę te podziały zmniejszą, staną się ważne dla naszego środowiska, dadzą podwaliny wspólnego działania.
Inne samorządy też mają swoje kodeksy zasad etycznych, roty ślubowań?
Tak, niemal każdy zawód medyczny w Polsce posiada swój kodeks etyki zawodowej, czyli określony i zapisany zespół norm i regulacji, określających konkretne zachowania, zgodne z moralnego punktu widzenia. Są to więc zbiory zachowań i postaw, które powinny być stosowane przez osoby wykonujące dany zawód. Wszystkie zawierają silne przesłanie, że wykonywanie zawodu np. aptekarza, lekarza, pielęgniarki i położnej, psychologa, diagnosty laboratoryjnego i fizjoterapeuty opiera się na zasadach aktualnego standardu klinicznego. Ponieważ docierały do nas sygnały o niezrozumiałym, a nawet nieakceptowalnym przez środowisko zachowaniu fizjoterapeutów w czasie pandemii COVID-19, bardzo zależało nam, aby w przyjętym przez II KZF zbiorze zasad znalazł się zapis zabraniający fizjoterapeucie podważania współczesnych standardów wiedzy medycznej oraz podejmowania działań z nimi niezgodnych. Z satysfakcją przyjąłem fakt, że wniesiona przeze mnie poprawka z tym związana, jako jedyna zgłoszona do projektu uchwały, została przyjęta zdecydowaną większością głosów. Świadczy to o tym, że zależy nam bardzo na profesjonalizacji zawodu oraz abyśmy stali się poważnymi partnerami współpracującymi z innymi zawodami medycznymi dla dobra pacjentów.
Wracając do pytania, należy podkreślić, że każdy z przywołanych kodeksów dotyczących zawodów medycznych opiera się na typowym dla europejskiej kultury i tradycji personalizmie. Zjawisko to uwzględnia pogląd, że człowiek jest największą i najważniejszą wartością. Wynika z tego, że działalność zawodów medycznych ukierunkowana jest bezpośrednio na człowieka, a wartością najwyższą jest jego życie i zdrowie. Zatem inne wartości moralne, które są uznawane przez ludzi i nadają sens ich życiu, zostały podporządkowane wartości podstawowej. Jedną z takich wartości jest utylitaryzm, uznający wspólnotę (grupę zawodową) za wartość najwyższą. Przy czym należy zaznaczyć, że godność zawodu nie oznacza tego samego, co godność człowieka, nie jest więc wartością moralną.
Co oznacza uchwalenie tego tekstu dla fizjoterapeutów? Czy zostanie wprowadzona uroczystość ślubowania dla nowo przyjętych do KIF adeptów fizjoterapii?
Chcielibyśmy umożliwić wchodzącym do zawodu fizjoterapeutom udział w takiej uroczystości podczas wręczenia PWZFz. Miejscem stosownym do takiej uroczystości mogą być Oddziały Terenowe Biura KIF. Możliwe jest także połączenie złożenie ślubowania z uroczystością wręczenia dyplomu ukończenia uczelni (dyplomatorium). Tutaj pozostawiamy sprawę do rozstrzygnięcia w regionach oraz samym uczelniom. Wiem, że na niektórych uczelniach ślubowanie już się odbyło.
Jestem przekonany, że złożenie przysięgi, czyli roty ślubowania, i uroczyste przyjęcie tytułu zawodowego podniesie rangę zawodu, a polscy fizjoterapeuci będą lepiej rozpoznawani zarówno w środowisku pracy, jak też wśród pacjentów i całego społeczeństwa. Przystąpić do grupy zawodów zaufania publicznego to jedno, ale zdobyć trwałe zaufanie to zupełnie inna sprawa. Dlatego wierzę, że „Zasady etyki zawodowej fizjoterapeuty” pomogą nam bardziej zhumanizować proces fizjoterapii, który w dużej mierze zależy od determinantów osobowościowych, kwalifikacji zawodowych i stylu pracy fizjoterapeutów. I tego życzę wszystkim polskim fizjoterapeutom. Korzystając z okazji, pragnę także jeszcze raz podziękować koleżankom i kolegom fizjoterapeutom, którzy przygotowali tekst wspomnianych zasad etyki zawodowej na II Krajowy Zjazd Fizjoterapeutów w maju ub. r., bo wykonali kawał dobrej pracy.
Mariusz Migała, fizjoterapeuta z wieloletnim stażem (1994), zastępca kierownika Działu Usprawniania Leczniczego Szpitala Specjalistycznego MSWiA w Głuchołazach im. św. Jana Pawła II, profesor Katedry Fizjoterapii Wydziału Wychowania Fizycznego i Fizjoterapii Politechniki Opolskiej.
Członek-założyciel i wiceprzewodniczący Sekcji Historycznej Polskiego Towarzystwa Fizjoterapii oraz Polskiego Towarzystwa Historii Nauk Medycznych, członek Krajowej Rady Fizjoterapeutów II kadencji (2022-2026) oraz koordynator KRF w województwie opolskim, przewodniczący Zespołu Tematycznego KRF ds. historii fizjoterapii, nagród i odznaczeń. Naukowo zajmuje się rozwojem rehabilitacji i fizjoterapii w Polsce, szczególnie w okresie międzywojennym, rozwojem lecznictwa uzdrowiskowego oraz terapii balneoklimatycznej w aspekcie leczenia gruźlicy.
***
[i] Do momentu uchwalenia przez II KZF dokumentu pt. „Zasady etyki zawodowej fizjoterapeuty” funkcjonował w środowisku zawodowym „Kodeks etyczny fizjoterapeuty RP”. Dokument został opracowany i przyjęty uchwałą Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Fizjoterapii z dnia 3 kwietnia 2009 r., a więc obowiązywał niemal 13 lat. Był to zbiór norm etycznych oraz profesjonalnych wartości, które powinny cechować każdego fizjoterapeutę. Określał postawy i zachowania, których oczekuje się od osób wykonujących zawód medyczny, a więc zawód zaufania publicznego. Powstał podczas długotrwałej debaty (w latach 2006–2009) w środowisku, jako wyraz troski o zapewnienie i utrzymanie właściwego, godnego wizerunku grupy zawodowej. Troska o wysoki standard wykonywania zawodu fizjoterapeuty przyczyniła się do realizacji określonych wartości moralnych. Chodziło przede wszystkim o fachowość i rzetelność zawodową oraz predyspozycje moralne (cnoty), tj. uczciwość, życzliwość, sprawiedliwość, wyrozumiałość i tolerancję. To z kolei sprzyjało dobrej reputacji, prestiżowi, dobrej opinii o jednostce oraz całej wspólnocie zawodowej. Profesjonalność zawodowa i przestrzeganie zasad zawartych w kodeksie spopularyzowało pozycję i znaczenie zawodu fizjoterapeuty w społeczeństwie w ostatnich latach. W art. 3 Kodeksu zapisano również, że „W pracy zawodowej, fizjoterapeuta, stawia dobro człowieka ponad wszystkie dobra”.
