+1 Jak WR pomaga rehabilitować pacjentów?
Jak WR pomaga rehabilitować pacjentów?
Jak WR pomaga rehabilitować pacjentów?
Jak WR pomaga rehabilitować pacjentów?
– W przyszłości wykorzystanie wirtualnej rehabilitacji z pewnością przeniesie się do metaversum, jak również będzie wzbogacone kombinezonami haptycznymi – przewiduje fizjoterapeuta dr Sebastian Rutkowski, którego prace nad wykorzystaniem wirtualnej rzeczywistości w rehabilitacji doceniono na kongresie International Society for Virutal Rehabilitation (ISVR) w Montrealu.
W działalności naukowej skupia się Pan na zastosowaniu rzeczywistości wirtualnej (WR) w rehabilitacji. Nie jest to, jak sądzę, powszechnie wykorzystywane w Polsce narzędzie wspierające pacjentów w powrocie do zdrowia. Czy może Pan przybliżyć naszym czytelnikom, jakie wirtualna rzeczywistość ma zastosowanie w fizjoterapii?
Choć ta technologia ma ogromny potencjał, faktycznie nie jest jeszcze powszechnie stosowana w Polsce jako narzędzie wspierające pacjentów w powrocie do zdrowia, a może mieć tu szerokie zastosowanie. Przede wszystkim w neurorehabilitacji. Dzięki interaktywnym ćwiczeniom i grom pacjenci mogą stymulować neuroplastyczność oraz poprawić funkcje motoryczne jak i równowagę. To właśnie w tym obszarze wykorzystanie WR było pionierskie już w latach 80. XX w. W trakcie mojej wizyty w Montrealu miałem sposobność odwiedzić Jewish Rehabilitation Hospital-CISSS Laval Research Site, gdzie naukowcy z McGill University jako jedni z pierwszych na świecie zaczęli wykorzystywać ta formę terapii u pacjentów po udarze mózgu. Ponadto wirtualna rzeczywistość może być wykorzystywana w celu leczenia bólu. Poprzez tworzenie spokojnych i relaksujących środowisk wirtualnych pacjenci mogą zmniejszyć poziom odczuwanego bólu, wykorzystując techniki oddechowe i wizualizację. Systematyczne przeglądy literatury wraz z metaanalizami, które przeprowadziłem, wskazują na duży potencjał u pacjentów onkologicznych, jak i u dzieci poddawanych procedurom medycznym związanym z igłami. Dodatkowo wirtualna rzeczywistość umożliwia implementację interaktywnych sesji ćwiczeń rehabilitacyjnych, wywołując zaangażowanie pacjentów w proces ruchowy przyczyniający się do wzrostu ich siły, koordynacji oraz zakresu ruchu.
Czy zwykły Kowalski ma szansę skorzystać z dobrodziejstw WR?
Tak. Chociaż dziś WR może być bardziej powszechnie dostępne w większych ośrodkach medycznych lub specjalistycznych klinikach, trend w kierunku coraz szerszego stosowania tej technologii w rehabilitacji jest wyraźnie zauważalny. W miarę jak technologia staje się bardziej dostępna i koszty jej użytkowania maleją, większa liczba pacjentów może skorzystać z jej dobrodziejstw. Dobrze udokumentowane efekty wskazują, że wykorzystanie gier wymagających ruch, tzw. „exergaming” lub „active video gaming”, przynosi wiele benefitów zdrowotnych. Te gry wykorzystują kontrolery ruchu, kamery lub platformy do śledzenia ruchu uczestnika, co pozwala na zaangażowanie fizycznego wysiłku podczas grania. Dostępne badania wskazują na kilka pozytywnych aspektów, m.in. zwiększenia poziomu aktywności fizycznej, poprawę zakresu ruchomości czy duże zaangażowanie pacjentów.
Czy stosowanie rzeczywistości wirtualnej wymaga od fizjoterapeuty jakichś dodatkowych umiejętności?
Korzystanie z WR w fizjoterapii może wymagać pewnych technicznych umiejętności. Fizjoterapeuci, którzy chcą skutecznie wykorzystywać tę technologię, powinni być zaznajomieni z obsługą sprzętu WR oraz odpowiednich programów i aplikacji. Jednak wiele dostępnych na rynku rozwiązań stara się uprościć tę kwestię poprzez intuicyjne interfejsy i łatwo dostępne narzędzia. Możliwe jest także, że w przyszłości powstaną specjalistyczne kursy i szkolenia dla fizjoterapeutów, aby zapewnić im niezbędne kompetencje w zakresie korzystania z WR w procesie rehabilitacji.
Czego dotyczą projekty naukowe, w które jest Pan zaangażowany?
Moje projekty badawcze obejmują różne aspekty wykorzystania technologii wirtualnej do poprawy funkcji fizycznych oraz jakości życia pacjentów. Skoncentrowałem się na pacjentach pulmonologicznych, którzy stanowią szczególnie ważną grupę z perspektywy rehabilitacji. Moim głównym, wielokierunkowym projektem, który rozpocząłem w 2016 r., było opracowanie programu rehabilitacji pulmonologicznej, który miał na celu zastąpienie tradycyjnych procedur rehabilitacyjnych identycznymi procedurami w środowisku wirtualnym. Założyłem, że procedury rehabilitacyjne w WR będą obejmowały: trening sprawności fizycznej, trening mięśni oddechowych, psychoterapie/relaksacje, ocenę tolerancji wysiłku oraz trening wydolnościowy.
Na jakim etapie są prace?
Dotychczas udało się zakończyć etap testowania treningu sprawności fizycznej, wykonywania testów wydolnościowych oraz treningu wydolnościowego, jak i treningu relaksacyjnego w redukcji stresu, depresji oraz poprawie nastroju. Ostatnim brakującym klinicznym elementem tego projektu jest trening mięśni oddechowych w WR, który prowadzony jest w szpitalu Ospedale San Camillo w Wenecji, w którym odbyłem swój pierwszy staż podoktorski. Na finansowanie tego projektu pozyskałem środki od European Respiratory Society oraz z Narodowego Centrum Nauki. Wybór ośrodka klinicznego do realizacji badań nie był przypadkowy. Ośrodek naukowy San Camillo jest jednym z pierwszych w Europie, który zainteresował się tematyką wykorzystania WR w neurorehabilitacji. Wyniki moich badań sugerują, że program rehabilitacji w wirtualnej rzeczywistości może stanowić skuteczną alternatywę w porównaniu do tradycyjnej formy rehabilitacji.
Ponadto, prowadziłem projekty badawcze związane z treningiem koordynacji wzrokowo-ruchowej i czasem reakcji u młodych muzyków oraz studentów fizjoterapii przy wykorzystaniu systemów komercyjnych wirtualnej rzeczywistości. Moje prace opublikowano w renomowanych czasopismach naukowych. Badania obejmują obszerne analizy skuteczności oraz wpływu wykorzystania WR w rehabilitacji. Dodatkowo byłem kierownikiem i wykonawcą ośmiu grantów, które uzyskały finansowanie przez organizacje, takie jak European Respiratory Society, Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej oraz Narodowe Centrum Nauki. Najnowszy projekt, którego jestem kierownikiem, finansowany przez Ministerstwo Edukacji i Nauki w ramach konkursu „Studenckie koła naukowe tworzą innowacje”, ma na celu przeciwdziałanie negatywnym skutkom długotrwałej izolacji społecznej i kształcenia na odległość, które były efektem pandemii COVID-19. Projekt zakłada wprowadzenie terapii relaksacyjnej dla studentów opolskich uczelni wyższych, wykorzystując technologię wirtualnej rzeczywistości. W trakcie sesji relaksacyjnych będą analizowane dane fizjologiczne uczestników w celu zrozumienia, jak różne scenariusze wirtualnej rzeczywistości wpływają na reakcje autonomicznego układu nerwowego oraz zmiany w ich dobrostanie psychicznym.
Otrzymał Pan prestiżowe wyróżnienie na kongresie International Society for Virutal Rehabilitation w Montrealu i miał możliwość osobistego odebrania nagrody i wygłoszenia wykładu. Jakie są Pana wrażenia z udziału w tym wydarzeniu?
To było dla mnie niezwykle inspirujące i satysfakcjonujące doświadczenie. Wydarzenie zgromadziło w jednym miejscu czołowych ekspertów, naukowców oraz praktyków z obszaru rehabilitacji wirtualnej, co stworzyło doskonałą okazję do wymiany wiedzy, pogłębienia zrozumienia i nawiązania owocnych kontaktów zawodowych. To także ukoronowanie moich wysiłków podejmowanych w obszarze wykorzystania rzeczywistości wirtualnej w rehabilitacji. Wygłoszenie wykładu pozwoliło mi podzielić się swoimi badaniami oraz wnioskami z uczestnikami kongresu, co stanowiło nie tylko okazję do prezentacji moich osiągnięć, ale także do nawiązania dialogu z innymi ekspertami w tej dziedzinie. Nie mniej ekscytującym wydarzeniem była również wizyta w Jewish Rehabilitation Hospital, o którym wspomniałem wcześniej. Miałem możliwość odwiedzenia laboratoriów i poznania koncepcji badawczych m.in. prof. Mindy Levin, prof. Philippe’a Archambaulta, dr Joyce Fung czy dr Anouk Lamontagne. To pionierzy wykorzystania WR w neurorehabilitacji. W trakcie rozmów kuluarowych zaproponowano mi staż podoktorski w tym ośrodku, jednak odmówiłem, ponieważ moje plany zawodowe związane są z Polską. W tym miejscu chciałem raz jeszcze podziękować prezydium oraz przewodniczącym zespołu tematycznego ds. nauki za otrzymane wsparcie, które umożliwiło mi osobiste uczestnictwo w kongresie.
Czy możemy porównywać nasze (polskie/europejskie) osiągnięcia ze światowymi?
Oczywiście, porównywanie naszych sukcesów z osiągnięciami światowymi w dziedzinie wykorzystania wirtualnej rzeczywistości w rehabilitacji może być wartościowe i konstruktywne. Wartościowe jest spojrzenie na to, w jakim stopniu nasze badania, innowacje i praktyki są zgodne z międzynarodowymi standardami oraz jakie przynosi to korzyści dla społeczności pacjentów. Jednakże trzeba zachować umiar w porównaniach, biorąc pod uwagę różnice w warunkach i zasobach. Zakładam, że każdy europejski naukowiec wizytujący w USA czy Kanadzie dostrzegł różnice m.in. w kontekście wspierania naukowców poprzez zasoby administracyjne, jak również wsparcie młodych naukowców i stażystów. Ścieżki budowania kariery naukowej są inne. W mojej opinii, w Polsce należy mieć bardzo silną determinację, aby osiągnąć światową rozpoznawalność. System przyznawania grantów również nie jest korzystny dla fizjoterapeutów ze względu na specyfikę dziedziny. Fizjoterapia jest stosunkowo młodą dziedziną naukową w porównaniu do innych dziedzin medycznych, jak medycyna czy biologia. Fizjoterapia w Polsce może ma mniejszą tradycję badawczą, jednakże, wracając do pytania, uważam, że osiągnięcia europejskie nie ustępują światowym w obszarze wykorzystania WR w fizjoterapii, a w pewnych obszarach to europejscy naukowcy są pionierami.
Można mówić o światowych trendach w dziedzinie wirtualnej rzeczywistości? Czy myśląc o WR, ma Pan jakieś marzenia dotyczące wykorzystania tych technologii w leczeniu pacjentów?
Zdecydowanie można mówić o światowych trendach w dziedzinie wirtualnej rehabilitacji. Coraz więcej badań naukowych oraz praktycznych zastosowań potwierdza skuteczność WR w procesach leczenia i rehabilitacji. Wskazują na to chociażby liczba publikacji dostępnych w bazach naukowych. Dla przykładu na przełomie lat 90. było to łącznie około 60 prac, w drugiej dekadzie XXI w. ta liczba zaczęła rosnąc do ok. 200 rocznie, a w 2022 r. było to ponad 600 artykułów indeksowanych w bazie PubMed. W mojej opinii, w przyszłości wykorzystanie wirtualnej rehabilitacji z pewnością przeniesie się do metaversum, jak również będzie wzbogacone kombinezonami haptycznymi. Nie oznacza to, że fizjoterapeuci stracą pacjentów i konieczna będzie zmiana profesji. Sam odnajduję dużą satysfakcję w bezpośredniej pracy z pacjentami, jednak zapotrzebowanie na rehabilitację jest ogromne. Nie widzę przeszkód, aby pacjenci z mniej zaawansowanymi dysfunkcjami byli usprawniani przez sztuczną inteligencję w środowisku wirtualnym. W kontekście marzeń chciałbym jednak, aby przyszłe platformy WR mogły dostosowywać się do indywidualnych potrzeb każdego pacjenta. Takie platformy pozwoliłyby na personalizację terapii, uwzględniając zarówno potrzeby fizyczne, jak i psychiczne pacjentów. Chociaż technologie WR rozwijają się szybko, nadal istnieją wyzwania, takie jak personalizacja terapii, integracja z innymi metodami leczenia oraz dostępność dla szerokiego spektrum pacjentów, o czym dyskutowaliśmy na kongresie. Istnieje jednak realna szansa, że marzenia o innowacyjnych i efektywnych zastosowaniach WR w opiece zdrowotnej będą mogły stać się rzeczywistością, przyczyniając się do poprawy zdrowia i jakości życia pacjentów na całym świecie.
Dr Sebastian Rutkowski
Adiunkt w Katedrze Fizjoterapii na Wydziale Wychowania Fizycznego i Fizjoterapii Politechniki Opolskiej. W trakcie habilitacji.
Jego zainteresowania badawcze obejmują implementację wirtualnej rzeczywistości w procesie rehabilitacji oraz zastosowanie podejścia telemedycznego.
Praktyk fizjoterapii, prowadzi własny gabinet i na co dzień pracuje z pacjentami. Członek zespołu tematycznego ds. współpracy międzynarodowej KIF. Autor projektu pod roboczym tytułem „Fizjoterapia bez granic – w drodze do innowacji”, który uruchomiony będzie w 4. kwartale 2023 r.
