Cochrane Collaboration – źródło wiarygodnych danych naukowych z obszaru fizjoterapii
Najlepszym, uznanym na całym świecie podejściem w medycynie jest oparcie działań medycznych o zasady evidence based medicine (EBM). Jednym z pierwszych propagatorów idei wykorzystania danych naukowych w podejmowaniu decyzji w praktyce klinicznej był prof. Archibald Leman Cochrane (1909 – 1988), brytyjski epidemiolog. Cochrane zauważył, że istnieje wiele publikacji odnoszących się do jednego tematu (np. postępowania medycznego), brakuje natomiast rzetelnego i krytycznego ich podsumowania mającego na celu stwierdzenie czy dana interwencja/postępowanie medyczne faktycznie przynosi korzyści w codziennej opiece medycznej.
Profesor Cochrane zwrócił również uwagę, że takie podsumowania powinny być okresowo aktualizowane. Takie podejście z jednej strony pozwoliłoby na posługiwanie się najnowszymi, dostępnymi danymi, ale także umożliwiłoby zidentyfikowanie tych obszarów praktyki klinicznej, gdzie ciągle brakuje informacji lub dane są słabszej jakości. Dzięki temu możliwe byłoby zaprojektowanie i przeprowadzenie nowych, badań lepszej jakości. Od nazwiska owego epidemiologa, wzięła swoją nazwę organizacja non-for-profit, która zajmuje się tworzeniem takich podsumowań badań, zwanych przeglądami systematycznymi (SR). Organizacja Cochrane, zarejestrowana w Wielkiej Brytanii, skupia naukowców z całego świata, klinicystów, metodologów a także pacjentów. Udział klinicystów – praktyków oraz pacjentów pozwala na profilowanie pracy i publikacji w kierunku praktyki, aby wysiłek naukowy i metodologiczny przyczyniał się do poprawy opieki zdrowotnej.
Opracowywane przeglądy systematyczne powinny skupiać się na istotnych, nierozwiązanych jeszcze problemach, które przekładają się na poprawę opieki zdrowotnej, efekty leczenia i jakość życia pacjentów. Udział pacjentów i klinicystów w pracach nad publikacjami pozwala na tworzenie publikacji, które zwyczajnie będą przydatne w praktyce klinicznej. Należy również podkreślić, iż Cochrane jest organizacją niezależną od zewnętrznego finansowania, co pozwala jej pozostać poza zasięgiem nacisków ze strony firm czy organizacji, które mogłyby być bezpośrednio zainteresowane wynikami przeglądów systematycznych.
O tym, jak bardzo potrzebna była idea przedstawiona przez profesora mogą świadczyć wnioski z szeregu pierwszych publikacji stworzonych przez zespół kierowany przez Prof. Iana Chalmersa, który zapoczątkował organizację Cochrane, a jedna z nich stała się inspiracją do stworzenia logo organizacji. Otóż już w latach 80-tych istniało wiele artykułów odnoszących się opieki nad kobietą w okresie ciąży i porodu. Jednakże nie istniało żadne podsumowanie dostępnych danych w tym obszarze, co utrudniało wyciągnięcie wniosków na temat skuteczności i bezpieczeństwa określonych interwencji. Organizacja zgromadziła i podsumowała dostępne dane opublikowane w latach 1940-1984 odnoszące się do wszystkich interwencji ówcześnie stosowanych w szpitalach wobec kobiety w ciąży i podczas porodu. Powstałe przeglądy systematyczne wykazały, że blisko połowa z 458 interwencji nie przynosiła oczekiwanych korzyści, niektóre przynosiły nawet szkody matce lub dziecku, a inne okazały się skutecznymi. Przykładem tych ostatnich może być podawanie glikokortykosteroidów kobietom zagrożonym przedwczesnym porodem. Podsumowanie tego przeglądu w postaci grafu metaanalizy wykazało znaczące korzyści dla kobiet i dzieci i ostatecznie zostało wykorzystane do logo organizacji. Warto zwrócić uwagę, że przegląd systematyczny to nie to samo co niesystematyczny artykuł poglądowy czy inny artykuł podsumowujący wiele badań.
Przegląd systematyczny powstaje zgodnie z rygorystyczną metodologią. Każdy przegląd systematyczny rozpoczyna się od jasno zdefiniowanego pytania klinicznego, które powinno zawierać informacje odnośnie: populacji, interwencji, porównania/porównań alternatywnych oraz punktu końcowego (osiągnięcia – ang. outcome), który nas interesuje (często skrót określa się z angielskiego akronimem PICO). Przegląd powinien również zebrać wszelkie możliwe dostępne dane (opublikowane w bazach danych, np. Medline, EMBASE, rejestrach badań klinicznych np. clinicaltrials.gov, oraz dane z tzw. szarej literatury, która nie jest dostępna w regularnych bazach biomedycznych) odnoszące się do zadanego a priori pytania. Kolejne kroki przygotowania przeglądu to identyfikacja publikacji, które odpowiadają na zadane pytanie (selekcja spośród niejednokrotnie setek lub tysięcy potencjalnie użytecznych artykułów w oparciu o zdefiniowane kryteria włączenia i wykluczenia), zgromadzenie raportowanych przez nie adekwatnych danych odnoszących się do charakterystyki badanej populacji, interwencji oraz wyników, ich synteza oraz ocena jakości artykułów, które zostały w przeglądzie podsumowane.
W przeglądzie systematycznym wszystkie etapy przygotowania zostają opisane jeszcze przed wykonaniem pracy w formie protokołu, również etapy: wyszukiwania badań, które mają zostać podsumowane, ekstrakcja danych oraz ocena jakości zawsze powinny być wykonywane przez dwóch autorów przeglądu niezależnie. Wszystkie te zabiegi mają na celu zminimalizowanie obciążenia błędem systematycznym iI wypaczeniem), który może prowadzić do przeszacowania korzyści z interwencji i/lub niedoszacowania skutków ubocznych.
Popularne bazy danych jak PubMed lub Embase zawierają opublikowane badania różnego typu, w tym przeglądy systematyczne, jednak, jeśli jesteśmy zainteresowani przeglądami systematycznymi pierwszym wyborem powinny być baza biblioteki Cochrane, Epistemonikos czy baza PEDRO. Cochrane stworzyło wiele grup tematycznych, a wśród nich grupę dedykowaną dla obszaru fizjoterapii (https://rehabilitation.cochrane.org/). Na stronie można w zakładce „dane (Evidence)” odnaleźć listę ponad 800 przeglądów, które dotyczą skuteczności różnych interwencji w rehabilitacji. Kliknięcie na wybrany przegląd odnosi nas do głównej strony Cochrane, gdzie możemy przeczytać jego podsumowanie napisane tzw. prostym niespecjalistycznym językiem (ang. Plain Language Summary) na stronie głównej https://www.cochrane.org/. Podsumowania te narodowe grupy Cochrane tłumaczą na swoje języki. Takie niespecjalistyczne ujęcie abstraktów jest pomysłem Cochrane, aby ułatwić nie-naukowcom np. pacjentom, ich opiekunom, decydentom korzystanie ze specjalistycznych danych naukowych, również pozwala to klinicystom odesłać pacjentów do danych naukowych wysokiej jakości.
Cochrane Polska również tłumaczy podsumowania prostym językiem i promuje je głównie przez fanpage na Facebook’u oraz stronę Cochrane Polska. Polska filia działa od 2015 roku, ma swoją siedzibę w Ośrodku Przeglądów Systematycznych j Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum. Główna aktywność polskiej filii to tworzenie przeglądów systematycznych, okresowe organizowanie szkoleń, pomoc w tworzeniu przeglądów oraz promowanie prac opublikowanych przez Cochrane.
Joanna Zając, Magdalena Koperny, Małgorzata Bała
Źródła:
https://www.cochrane.org/about-us/our-global-community/review-groups
https://poland.cochrane.org/pl
Dr Joanna Zając, adiunkt w Zakładzie Higieny i Dietetyki, Collegium Medicum w Krakowie. Cochrane Polska
Jest biochemikiem i dietetykiem. Jej zainteresowania badawcze skupiają się wokół zagadnień medycyny pracy, medycyny/praktyki opartej na danych naukowych (EBM/EBP), nauczania EBM/EBP oraz metodologii przeglądów systematycznych. Metodolog podczas przygotowania wytycznych dotyczących palenia tytoniu. Autorka 47 prac, łączny IF 136.072, punkty MSWiN 2 796, indeks Hirsh’a 7.
Dr Magdalena Koperny
Magister zdrowia publicznego, specjalista w dziedzinie epidemiologii, doktorantka na Wydziale Nauk o Zdrowiu UJ CM. Obecnie pracuje jako główny specjalista w Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji. Od 2012 roku wykładowca na Wydziale Nauk o Zdrowiu a o od 2015 r. na Wydziale Lekarskim UJ CM i w Szkole Medycznej dla Obcokrajowców. Na co dzień zajmuje się oceną HTA świadczeń opieki zdrowotnej. Posiada wieloletnie doświadczenie w zakresie opracowywania przeglądów systematycznych jak i innych opracowań i analiz dotyczących polskiego systemu ochrony zdrowia. W ramach Cochrane współpracuje z Cochrane Polska oraz z Cochrane Skin Group.
Prof. dr hab. Małgorzata Bała
Katedra Epidemiologii i Medycyny Zapobiegawczej Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum Cochrane Polska.
Jest lekarzem, specjalistką zdrowia publicznego i specjalistką epidemiologii, a ramach międzynarodowej organizacji Cochrane pełni funkcję Dyrektorki Cochrane Polska. Jej zainteresowania badawcze skupiają się wokół zagadnień Medycyny/Praktyki opartej na danych naukowych (Evidence Based Medicine/Practice), szczególnie metodologii badań, metodologii przeglądów systematycznych oraz wytycznych postępowania, a także wdrażania zaleceń wytycznych do praktyki klinicznej. W dorobku naukowym posiada ponad 100 artykułów naukowych opublikowanych w większości w międzynarodowych czasopismach naukowych o łącznym wskaźniku Impact Factor = 910,864 i sumarycznej punktacji MEiN = 9 171 (według Web of Science: Index Hirscha = 30, cytowania = 3635).
