Mimo wprowadzania oszczędzających, małoinwazyjnych metod operacyjnych, chirurgiczne leczenie chorób jest nadal częstą przyczyną powikłań oraz powstania krótko- lub długoterminowej niepełnosprawności. Coraz powszechniejsza staje się również chirurgia jednego dnia i opieka krótkoterminowa. Czy jest w tym systemie miejsce na rehabilitację przedoperacyjną? Oczywiście że tak.
Przygotowanie pacjenta
W czasach, kiedy pobyt pacjenta w szpitalu skraca się do niezbędnego minimum, rehabilitacja przedoperacyjna powinna być rozpoczęta z chwilą pierwszej konsultacji chirurgicznej i w porozumieniu z lekarzem prowadzącym. Jeśli jest taka możliwość przynajmniej częściowo realizowana w trybie ambulatoryjnym lub na indywidualnych wizytach u fizjoterapeuty. W chirurgii istnieje również grupa procedur zabiegowych, które nie są w pełni operacjami, ale wymagają interwencji i fizjoterapii na podobnych zasadach, np. biopsje, badania histopatologiczne, endoskopie itd.
Przed rozpoczęciem rehabilitacji przedoperacyjnej choremu należy przedstawić cele i zadania, które pozwolą na aktywne i świadome uczestnictwo w procesie. Jest to o tyle ważne, że często pacjenci nie zdają sobie sprawy z możliwości zapobiegnięcia powikłaniom pooperacyjnym. Czasami trudno jest im zrozumieć, dlaczego muszą wykonywać pewne czynności lub poddawać się określonym zabiegom, mimo że nic im nie dolega. Warto podkreślić jednak, iż fizjoterapia przedoperacyjna skraca czas powrotu do zdrowia oraz sprawności fizycznej, co wprost przekłada się na szybkość wznowienia pracy zawodowej i samodzielnego życia.
Fizjoterapia przedoperacyjna jest szczególnie polecana pacjentom przed zabiegami w obrębie narządu ruchu, a coraz częściej także przed operacjami neurochirurgicznymi, torakochirurgicznymi, kardiochirurgicznymi, onkologicznymi, ginekologicznymi i w obrębie jamy brzusznej. Fakt podejmowania fizjoterapii przed operacją może stanowić podstawę zakwalifikowania chorego do zabiegu, np. w przypadku operacji bariatrycznych.
Kiedy rozpocząć fizjoterapię przedoperacyjną?
Moment rozpoczęcia fizjoterapii przedoperacyjnej zależy od stanu zdrowia pacjenta oraz rodzaju przeprowadzonego zabiegu. Po konsultacji z lekarzem prowadzącym, wielopłaszczyznowe przygotowanie do operacji można rozpocząć już w okresie:
- do 6 miesięcy – w przypadku skomplikowanych, dużych operacji oraz operacji ortopedycznych,
- do 6 tygodni – w przypadku mniejszych zabiegów.
W tym czasie pacjent może uczestniczyć w cyklu wizyt fizjoterapeutycznych lub po jednorazowej konsultacji kontynuować program indywidualnie dobranych ćwiczeń w warunkach domowych. Tak wczesne rozpoczęcie fizjoterapii pozwala na pełne przygotowanie pacjenta do zabiegu pod względem zarówno fizycznym, jak i psychicznym.
Cele i elementy fizjoterapii przedoperacyjnej
Cele fizjoterapii przedoperacyjnej są zależne od trwania okresu przedoperacyjnego. Należą do nich:
- przygotowanie ciała na zbliżającą się zmianę poprzez zmniejszenie istniejących dolegliwości,
- uelastycznienie tkanek miękkich w polu operacyjnym,
- odbudowa propriocepcji, czyli poczucia własnego ciała,
- przygotowanie narządu ruchu do podjęcia funkcji po operacji,
- zwiększenie siły mięśniowej i wydolności organizmu,
- instruktaż postępowania pooperacyjnego.
Praca pod okiem fizjoterapeuty to nie tylko przygotowanie pacjenta do operacji, ale również zmniejszenie prawdopodobieństwa zaostrzenia obecnych dolegliwości, takich jak ból lub obrzęk. To także odbudowa zakresu ruchu w stawach objętych procesem chorobowym oraz aktywizacja mięśni.
W okresie przedoperacyjnym niezbędne jest również przygotowanie układu oddechowego do zabiegu lub ewentualnej intubacji (u ok. 50% chorych leczonych na oddziałach zabiegowych stwierdza się różnego stopnia odchylenia od normy w badaniach spirometrycznych). Niezbędna jest więc terapia oddechowa, nauka efektywnego kaszlu oraz stabilizacji rany podczas ruchu i kaszlu.
Fizjoterapia przedoperacyjna to również nauka prawidłowej pionizacji, korzystania z zaopatrzenia ortopedycznego, które będzie stosowane po zabiegu, a także nauka chodu o kulach oraz chodzenia po schodach. Jest to niezmiernie ważna procedura, która nie tylko przyśpiesza prawidłową regenerację tkanek, ale również zapewnia pacjentowi poczucie bezpieczeństwa. Łatwiej jest nauczyć się nowych umiejętności, gdy pacjent jest w dobrej formie i nie ogranicza go ból oraz założone szwy. W okresie przedszpitalnym należy również nauczyć pacjenta postępowania pooperacyjnego, które będzie kontynuowane po wypisie ze szpitala.
Ważnym elementem fizjoterapii przedoperacyjnej u osób hospitalizowanych i długotrwale leżących jest terapia przeciwzakrzepowa – pacjenta należy przeszkolić z wykonywania podstawowych ćwiczeń ogólnousprawniających oraz pozostałych elementów terapii przeciwzakrzepowej.
Przygotowanie fizyczne i mentalne
Pacjentom oczekującym na operację nierzadko towarzyszy przewlekły ból i są oni pod wpływem silnych leków przeciwbólowych, stąd perspektywa fizjoterapii może wywoływać lęk i powodować niechęć do podejmowania dodatkowej aktywności fizycznej. Podczas wizyty fizjoterapeuta może przekazać wiedzę na temat tego, jak postępować w okresie pooperacyjnym i w razie potrzeby pokazać, jak używać zaopatrzenia ortopedycznego lub pasów pooperacyjnych. Zwiększenie świadomości pacjenta spowoduje, że będzie wiedział, czego może się spodziewać po wybudzeniu z narkozy, co korzystnie wpłynie na jego komfort i bezpieczeństwo.
Z roku na rok wśród pacjentów, jak i członków multidyscyplinarnego zespołu medycznego, zajmującego się procedurami okołooperacyjnymi, wzrasta świadomość potrzeby wielopoziomowego przygotowania. Jako fizjoterapeuci, w świetle wzrastających kompetencji i umacnianej pozycji zawodu, powinniśmy towarzyszyć pacjentom na każdym etapie ich powrotu do zdrowia.
• • •
Aleksandra Cieloszczyk
Magister fizjoterapii. Pracownik dydaktyczny na uczelniach wyższych w Gdańsku.
Przez kilka lat pracowała na różnych oddziałach szpitalnych w tym oddziałach chirurgicznych, transplantologii, internistycznych oraz intensywnej terapii, w 2020 r. również na oddziale covidowym. Od 2019 roku prowadzi konsultacje i fizjoterapię pacjentów z zaburzeniami oddychania, w tym również osób z COVID-19. Na co dzień również zajmuje się pacjentami neurologicznymi, chirurgicznymi i po urazach czaszkowo – mózgowych.
