W tym szczególnym dniu chcę zwrócić uwagę na konieczność kompleksowej opieki rozwojowej nad dziećmi urodzonymi przedwcześnie, która obejmuje diagnostykę kliniczną i leczenie ewentualnych powikłań wcześniactwa, ale także na potrzebę dołączenia tu oceny neurorozwojowej przeprowadzonej przez wyspecjalizowanego fizjoterapeutę.
Dziecko urodzone przedwcześnie, tzw. wcześniak, to – zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia – noworodek urodzony przed ukończeniem 37. tygodnia ciąży, niezależnie od urodzeniowej masy ciała noworodka. Za skrajnego wcześniaka uznaje się noworodka urodzonego przed ukończeniem 28. tygodnia ciąży, natomiast za późnego wcześniaka dziecko urodzone pomiędzy 34. a 37. tygodniem ciąży. Według WHO, każde nowonarodzone dziecko, niezależnie od stopnia dojrzałości, posiadające masę ciała poniżej 2500 g jest zaliczane do grupy noworodków o małej urodzeniowej masie ciała (low birth weight – LBW). Fakt, iż urodzeniowa masa ciała stanowi silny determinant chorobowości noworodków, grupę LBW dzieli się na następujące podgrupy:
1) noworodki z umiarkowanie małą urodzeniową masą ciała (<2000 g; moderately low birth weight; MLBW);
2) noworodki z bardzo małą urodzeniową masą ciała (<1500 g; very low birth weight; VLBW);
3) noworodki z ekstremalnie małą urodzeniową masą ciała (<1000 g; extremely low birth weight; ELBW).
Dzieci szczególnie narażone
Częstość występowania wcześniactwa i noworodków o małej urodzeniowej masie w krajach rozwiniętych wynosi 15–17%. Zgodnie z najnowszymi danymi, w Polsce wskaźnik ten waha się od 5,5 do 7,5%. Według danych zamieszczonych przez Główny Urząd Statystyczny w 2022 r. w Polsce urodziło się 306 155 dzieci, z czego 22 510 to urodzenia przedwczesne. Chociaż stale dokonuje się postęp w kwestii kompleksowej opieki nad kobietą ciężarną, to częstość występowania wcześniactwa w Polsce nie ulega zmniejszeniu i pozostaje na podobnym poziomie od dekady.
U wcześniaków i noworodków o małej urodzeniowej masie ciała występuje od 2 do 10 razy większe ryzyko zgonu niż u tych urodzonych co najmniej w 37. tygodniu ciąży i z masą urodzeniową powyżej 2,5 kg. Są one szczególnie narażone na zaburzenia oddychania i infekcje, a także trudności w karmieniu, wzrastaniu. Wcześniaki oraz LBW mają także wyższe ryzyko rozwoju ośrodkowych zaburzeń rozwojowych, w tym mózgowego porażenia dziecięcego.
Pomimo tego, że opieka nad wcześniakami i noworodkami z małą masą ciała jest priorytetem, zarówno światowe, jak i krajowe rekomendacje nie biorą pod uwagę konieczności oceny, a następnie monitorowania rozwoju psychomotorycznego tych dzieci. Ryzyko rozwoju zaburzeń ośrodkowych, szczególnie u dzieci z obciążonym wywiadem okołoporodowym, jest wielokrotnie wyższe niż u dzieci urodzonych o czasie i z prawidłową masa urodzeniową.
Potrzeba wizyty patronażowej fizjoterapeuty
Wychodząc naprzeciw tym wyzwaniom, w ramach prac Zespołu ds. Fizjoprofilaktyki Krajowej Izby Fizjoterapeutów powstał projekt patronażowych domowych wizyt fizjoterapeutycznych u dzieci. Miałaby odbywać się w dwóch najistotniejszych z punktu widzenia rozwoju motorycznego momentach życia, tj. pomiędzy 10. a 14. oraz pomiędzy 20. a 24. tygodniem życia dziecka. Ocena dokonana w tym czasie pozwoliłaby wychwycić nieprawidłowości rozwojowe, które należałoby sprawdzić z wykorzystaniem pogłębionej diagnostyki neurozwojowej. Nie każdy bowiem wcześniak wymaga wczesnej interwencji fizjoterapeutycznej – jej wprowadzenie musi być podyktowane wskazaniami klinicznymi, a nie „na wszelki wypadek”. Wczesne rozpoznanie zaburzeń i szybka interwencja fizjoterapeutyczna może natomiast zapobiec długotrwałym i kosztownym procedurom terapeutycznym na późniejszym etapie życia dziecka. Celem KIF jest zachęcenie samorządów do finansowania działań prozdrowotnych przyczyniających się do poprawy dobrostanu mieszkańców, ale też finalnie do obniżenia kosztów późniejszego leczenia dzieci urodzonych przedwcześnie.
W tym szczególnym dniu – Światowym Dniu Wcześniaka – chcę zwrócić uwagę na potrzebę opracowania wytycznych obejmujących ocenę neurorozwojową przez wyspecjalizowanego fizjoterapeutę. Podsumowując bowiem wyniki opracowań naukowych dotyczących wczesnego rozpoznania zaburzeń neurologicznych u dzieci urodzonych przedwcześnie, można stwierdzić, że wynik badania USG nie ma zbyt dobrej wartości prognostycznej dla MPD, szczególnie w przypadku dzieci urodzonych przedwcześnie (12% –20% dzieci z MPD nie wykazuje nieprawidłowości w wynikach tych badań). Istnieją co prawda dowody naukowe potwierdzające wartość RM dla rozpoznania MPD, ale dotyczy to starszych niemowląt (powyżej 3 miesiąca życia) i to pod warunkiem uwzględnienia ich wieku skorygowanego. Istnieją natomiast liczne dowody naukowe wskazujące, że narzędziem o największą wartości diagnostycznej i prognostyczną dla MPD w najwcześniejszym okresie życia ma Ocena Globalnych Wzorców Ruchu wg Prechtla (General Movements; GMs), stanowiąca narzędzie pracy fizjoterapeuty pediatrycznego.
Bibliografia
https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fneur.2022.850877/full,
https://www.termedia.pl/pobierz/0b1963d6b0ab5a81d9f78cf6309512c3/
https://orka.sejm.gov.pl/opinie9.nsf/nazwa/853_20230125/$file/853_20230125.pdf,
https://www.mdpi.com/2075-4418/13/1/96.
Dr hab. n. o zdr. Małgorzata Domagalska-Szopa
Prof. SUM, członek Interdyscyplinarnej Rady Ekspertów KRF. Fizjoterapeutka z wieloletnim stażem, specjalista rehabilitacji oraz specjalista fizjoterapii. Od 2003 roku pracuje w Śląskim Uniwersytecie Medycznym (SUM) i jest Kierownikiem Zakładu Fizjoterapii Wieku Rozwojowego. Pracuje także na stanowisku specjalisty fizjoterapii w Centrum Dziecka i Rodziny Jana Pawła II w Sosnowcu oraz jest właścicielem Centrum Rehabilitacyjno-Medycznego NEURO-med. sc. Jest autorką wielu oryginalnych artykułów naukowych z zakresu fizjoterapii pediatrycznej opublikowanych czasopismach międzynarodowych i krajowych. Jest autorką 10 podręczników z zakresu fizjoterapii pediatrycznej.
