Czerniak to jeden z najbardziej agresywnych nowotworów skóry. W Polsce obecnie notuje się około 3700-4000 zachorowań rocznie, jednak zapadalność stale rośnie – w ciągu ostatnich 30 lat zwiększyła się aż o 300 proc. Istnieje jednak blisko 100 proc. szans na całkowite wyleczenie czerniaka, lecz warunkiem jest jego wczesne rozpoznanie. Umożliwia to m.in. regularna samokontrola znamion. W przypadku trudno dostępnych i niewidocznych dla oka miejsc, pomocy udzielić mogą także fizjoterapeuci mający szansę wskazać niepokojące zmiany, np. na skórze pleców. Do uwrażliwienia społeczeństwa na kwestie ochrony skóry i badania znamion zachęcają, w ramach akcji „Cała Polska sprawdza znamiona”, Akademia Czerniaka wraz z Krajową Izbą Fizjoterapeutów.
CO TO JEST CZERNIAK
Czerniak to nowotwór, który wywodzi się z melanocytów, czyli komórek barwnikowych wytwarzających melaninę – pigment wywołujący ciemnienie skóry w wyniku kontaktu z promieniowaniem ultrafioletowym (UV). Charakteryzuje się agresywnym wzrostem, a także możliwością tworzenia wczesnych i licznych przerzutów, które są trudne w leczeniu farmakologicznym. Dlatego też czerniak przerzutowy jest najbardziej śmiertelną formą choroby, która występuje, gdy nowotwór rozprzestrzenia się poza powierzchnię skóry do różnych organów, m.in.: węzłów chłonnych, płuc, mózgu i innych obszarów organizmu.
Tymczasem usunięcie czerniaka miejscowego, kiedy choroba nie jest jeszcze zaawansowana, pozwala na całkowite wyleczenie aż 97% chorych. Dlatego niezmiernie ważne jest jego szybkie i prawidłowe rozpoznanie.
KOMU GROZI CZERNIAK
Na czerniaka można zachorować w każdym momencie życia. Zgodnie z danymi Krajowego Rejestru Nowotworów, dynamiczne wzrosty zachorowań dotyczą dorosłych w wieku 35-49 lat oraz 60-74 lat. Z kolei szczególnie wysoki odsetek śmiertelności (od 40% do nawet 60%) notuje się wśród osób po 70. roku życia.
W kontekście możliwości rozwoju czerniaka niewielką rolę odgrywają uwarunkowania genetyczne, historia choroby w rodzinie czy dawne epizody intensywnej ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe. Największe znaczenie ma przestrzeganie zasad prewencji – istotna jest właściwa ochrona skóry przed promieniami UV, szczególnie w przypadku fototypu 1 i 2 (jasna, piegowata cera podatna na oparzenia słoneczne).
FIZJOTERAPIA A DIAGNOSTYKA CZERNIAKA
Czerniak jest jednym z najłatwiejszych do zdiagnozowania nowotworów. Może być zauważony gołym okiem, ponieważ najczęściej rozwija się na powierzchni skóry. Rzadziej może pojawić się także w obrębie błony śluzowej jamy ustnej, nosa czy na błonie naczyniowej gałki ocznej. Kluczowa dla jego wczesnego rozpoznania jest regularna samokontrola wszystkich znamion. Nie wszystkie miejsca na ciele są jednak widoczne i łatwo dostępne, jak np. tylna część ciała: kark, plecy, pośladki, itd. Z tego powodu właściwe jest skorzystanie z pomocy drugiej osoby. Podczas rehabilitacji fizjoterapeuci, mając okazję pracować z odsłoniętym ciałem pacjentów, w łatwy i szybki sposób mogą ocenić stan skóry, np. pleców chorego. Daje to naturalną szansę na zaobserwowanie znamion i ich wstępną ocenę, a także, gdy zaistnieje ku temu podstawa, zasugerowanie kontroli u lekarza. Co ważne, podejrzanie wyglądające znamię nie zawsze faktycznie okazuje się być czerniakiem lub innym rakiem skóry. Dlatego celem interwencji fizjoterapeuty powinno być zwrócenie uwagi pacjenta na istniejące znamię oraz zachęcenie go do pilnej konsultacji ze specjalistą (rozpoznanie może postawić wyłącznie dermatolog lub chirurg onkolog po przeprowadzeniu badania dermatoskopowego oraz potwierdzającej biopsji).
– Jesteśmy liczącą ponad 75 tysięcy grupą przedstawicieli zawodu medycznego, pracującą na co dzień w bliskim kontakcie z pacjentami zmagającymi się z różnymi problemami medycznymi, w tym z niepokojącymi zmianami skórnymi, których często pacjenci nie są świadomi. Niezdiagnozowane zmiany skórne stanowią przeciwskazanie do stosowania terapii zgodnie z naszymi kompetencjami, ale przede wszystkim powinny być wskazaniem do wysłania pacjenta do lekarza specjalisty. Życzylibyśmy sobie móc kierować takie osoby bezpośrednio do odpowiednich lekarzy, a nie tylko rekomendować wizytę lekarską. Mam nadzieję, że kampania „Akademii Czerniaka” uwrażliwi nas jeszcze bardziej na profilaktykę nowotworów skóry, co niewątpliwie przyniesie korzyść naszym pacjentom – mówi dr Rafał Trąbka, wiceprezes Krajowej Rady Fizjoterapeutów.
– Z własnej praktyki klinicznej wiem, że pacjenci zbyt często zgłaszają się do lekarza w momencie, gdy czerniak jest już zaawansowany. Często powstrzymuje ich niewiedza dotycząca nowotworów skóry lub zupełnie odwrotnie – strach związany z możliwą diagnozą. Czasem jednak jest to po prostu zwyczajny brak świadomości, że posiadają znamię, które może być groźne dla zdrowia. Oczywistym jest, że nie jesteśmy w stanie sami dokładnie obejrzeć całej powierzchni swojego ciała. Właśnie dlatego wraz z Akademią Czerniaka podejmujemy działania, które mają na celu zachęcenie i zaangażowanie przedstawicieli różnych grup zawodowych, w tym fizjoterapeutów, pracujących w kontakcie z pacjentem, aby byli wrażliwi na podejrzanie wyglądające, a tym samym potencjalne niebezpieczne zmiany na skórze chorych. Tym bardziej, biorąc pod uwagę, jak dużym zaufaniem społecznym darzeni są fizjoterapeuci, mamy przeświadczenie, że mogą Państwo stać się przekonującymi ambasadorami właściwych postaw w obszarze troski o zdrowie skóry, zachęcając do profilaktyki tego nowotworu swoich pacjentów. Szczerze do tego zapraszamy. Będziemy niezwykle szczęśliwi i wdzięczni, że mamy Państwa po naszej stronie i wspólnie możemy kontynuować walkę z czerniakiem. Walkę o zdrowie i życie, w której niezwykle liczy się czas – mówi prof. dr hab. med. Piotr Rutkowski, kierownik Kliniki Nowotworów Tkanek Miękkich, Kości i Czerniaków, Pełnomocnik Dyrektora ds. Narodowej Strategii Onkologicznej i Badań Klinicznych, Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy Warszawa, Przewodniczący Zespołu Ministra Zdrowia ds. Narodowej Strategii Onkologicznej, Przewodniczący Polskiego Towarzystwa Onkologicznego, Przewodniczący Rady Naukowej Akademii Czerniaka.
JAK ROZPOZNAĆ CZERNIAKA? ABCDE CZERNIAKA
Identyfikacja czerniaka nie wymaga wysoce specjalistycznej wiedzy, lecz znajomości jego kilku charakterystycznych cech. Najważniejsze elementy, które powinny zwrócić uwagę i zostać potraktowane jako poważne sygnały ostrzegawcze, ujęte zostały w tzw. „ABCDE czerniaka” i uwzględniają:
- Asymetrię – znamię wylewające się na jedną stronę;
- Brzegi poszarpane – znamię, którego brzegi nie są gładkie, które nie jest okrągłe/owalne;
- Czerwony, czarny, niejednolity kolor znamienia;
- Duży rozmiar – znamię o wielkości powyżej 6 mm;
- Ewolucję – znamię, które zmieniło się w krótkim czasie, powiększa się, unosi nad powierzchnię skóry, pęka, swędzi, piecze, wokół którego powstało kilka nowych znamion.
SKÓRA PAMIĘTA. PODSTAWOWE ZASADY OCHRONY SKÓRY
Stan skóry to efekt kumulacji wieloletnich nawyków, odnoszących się m.in. do stosowania odpowiedniego jej zabezpieczania. Tym samym ważne staje się, aby zasady profilaktyki przed czerniakiem stosowane były bezwzględnie przez cały rok. Najważniejsze założenia podkreślają konieczność:
- rozsądnego korzystanie ze słońca, czyli unikania, w miarę możliwości, ekspozycji na promieniowanie słoneczne w godzinach 11.00-16.00, używania kremów z odpowiednio wysokim filtrem UV, a także noszenia okularów przeciwsłonecznych z filtrem UV, koszulki (najlepiej z długim rękawem) oraz nakrycia głowy,
- bezwzględnego unikania solarium,
- regularnej samoobserwacji skóry (co 1-2 miesiące) oraz kontroli znamion u lekarza dermatologa lub chirurga onkologa (raz w roku w razie potrzeby), a także natychmiastowego kontaktu ze specjalistą w przypadku pojawienia się podejrzanej zmiany.
Zostań FizjoBohaterem dla swojego pacjenta! Pomóż mu zadbać nie tylko o sprawne ciało, ale także o zdrową skórę – przypomnij o konieczności jej ochrony i regularnej kontroli znamion! >>ZOBACZ FILM<<
Więcej informacji na temat czerniaka znajduje się na stronie www.akademiaczerniaka.org. Zapraszamy także do śledzenia Akademii Czerniaka w kanałach social media: na Facebooku, Instagramie oraz YouTube.
* * *
Akademia Czerniaka, sekcja naukowa Polskiego Towarzystwa Chirurgii Onkologicznej, powstała z inicjatywy środowiska medycznego oraz pacjentów, a jej głównym celem jest upowszechnienie wiedzy na temat czerniaka. Poprzez popularyzację profilaktyki wśród społeczeństwa, prezentuje skuteczne metody zabezpieczania się przed tym nowotworem skóry oraz realizuje działania mające zagwarantować pacjentom jak najlepszą opiekę w każdym stadium choroby. Prowadzi także bieżący dialog ze środowiskiem medycznym, aby stale pogłębiać jego wiedzę z zakresu tej choroby i zapewnić dostęp do najnowszych informacji na temat badań oraz metod leczenia.
