Edward Madeyski – lekarz z zawodu, fizjoterapeuta z wyboru
W dzisiejszych czasach Ortopedyczny Zakład Leczniczy Edwarda Madejskiego nazwalibyśmy ośrodkiem kompleksowej rehabilitacji. Był to jeden z pierwszych w Galicji zakładów, w którym leczono wady postawy i schorzenia narządu ruchu dzieci wykorzystując gimnastykę leczniczą, masaż i zaopatrzenie ortopedyczne.
Do grona osób, którzy wnieśli istotny wkład w rozwój fizjoterapii, higieny i wychowania fizycznego w Polsce należy Edward Marceli Madeyski (1832–1906).
Po ukończeniu gimnazjum w Rzeszowie Edward Marceli Madeyski podjął studia w szkole niższej Uniwersytetu Wiedeńskiego, gdzie w 1858 r. uzyskał stopień magistra chirurgii. W roku akademickim 1859–1860 był wolnym słuchaczem II kursu Wydziału Lekarskiego UJ w Krakowie, którego nie ukończył. Przez kilka lat pracował jako sekundariusz w szpitalach: we Lwowie i w Krakowie. W czasie pobytu w Krakowie pełnił funkcję lekarza sądowego, a także prowadził powszechne szczepienia przeciwko ospie.
Z czasem okazało się, że jego pasją życiową jest gimnastyka. Pragnąc pogłębić wiedzę wyjechał na studia do Saksonii. W czasie pobytu w Niemczech poznał system wychowania fizycznego realizowany w szkołach niemieckich, jak również zagadnienia związane z gimnastyką leczniczą i ortopedią. Zwiedzając zakłady gimnastyczno-ortopedyczne, dowiedział się w jaki sposób można leczyć choroby narządu ruchu za pomocą czynników fizykalnych. W czasie podróży naukowej poznał więc nie tylko niemiecki, ale również szwedzki system gimnastyki.
Wykorzystując swoją wiedzę E. Madeyski założył w 1870 r., wówczas jedyny w Galicji, Zakład Gimnastyczny we Lwowie przy ulicy Kurkowej 7. W pierwszych latach działalności leczył pacjentów ambulatoryjnych, jednak z powodu coraz większej liczby chorych, w 1876 r. przeniósł swój Zakład do znacznie większego dworku hr. Alfreda Potockiego mieszczącego się przy ul. Kopernika. Nowa baza lokalowa pozwoliła zorganizować dział ortopedii i masażu oraz pensjonat dla chorych, potrzebny dla dzieci mieszkających w odległych od stolicy Galicji miejscowościach.
Do Ortopedycznego Zakładu Leczniczego mgr. Edwarda Madeyskiego we Lwowie przyjmowano dzieci w wieku 6-14 lat. Pobyt pacjentów w ośrodku był długi, najczęściej wynosił kilka miesięcy. Długi był też dzienny czas terapii, wahał się od 4 do 6 godzin. Za pomocą gimnastyki leczniczej, masażu i zaopatrzenia ortopedycznego leczono wszelkiego rodzaju wady postawy i choroby narządu ruchu. Jak podaje prasa lwowska były to „wszelkie skrzywienia stosu kręgowego jak skrzywienia szyi, zboczenia kręgosłupa, garby, wyższa łopatka, wyższe biodro i t. p.; ułomności powstałe wskutek skurczenia lub porażenia pojedynczych mięśni jak krzywa szyja, skurczenie ręki, kopystopa, płaskostopa i t. p.; skurczanie członków lub zrost kości w stawach po zapaleniu, t. z. dobrowolne utykanie i t. p.; nieprawidłowy kształt kości jak kurze piersi, skrzywienie barku, krótsza noga, nogi w X albo O i inne nieprawidłowe kości pochodzące z krzywicy”.
Z ogłoszeń prasowych i broszurek reklamowych dowiadujemy się, że sposób leczenia: „tych zboczeń i wad, oparty jest na najnowszych doświadczeniach w ortopetyi poczynionych i obchodzi się zupełnie bez dawniej używanych gniotących maszyn. Leczenie odbywa się za pomocą gimnastyki leczniczej, którą wykonuje dwóch biegłych asystentów pod okiem dyrektora lekarza w osobnej na ten cel urządzonej sali i za pomocą przyborów ortopedycznych”. Wspomniani powyżej biegli asystenci to Edmund Cenar (1856-1913) i Antoni Durski (1854-1908), późniejsi wybitni działacze TG „Sokół”.
Pacjentom Zakładu umożliwiano również realizację obowiązku szkolnego i zajęć dodatkowych, bowiem „[…] dzieci starsze, na życzenie rodziców i za stosowną opłatą mogły pobierać naukę we wszystkich przedmiotach i językach, w muzyce, robotach ręcznych i t. p. przez pierwsze siły nauczycielskie miasta […]”.
Od początku działalności w Zakładzie Madeyskiego prowadzono rehabilitację ambulatoryjną dla pacjentów mieszkających we Lwowie, którzy „mogli dla manipulacji leczniczych i dla gimnastyki dochodzić codziennie do zakładu w godzinach umówionych”. Inną formą usprawniania była powszechna również w naszych czasach fizjoterapia w środowisku pacjenta. W razie potrzeby „Tych odwiedzam w ich domu i tam urządzam im aparata potrzebne”. Gimnastyka lecznicza była podstawowym sposobem terapii wad postawy, ale E. Madejski interesował się również masażem i wysoko cenił jego zalety. Często wykorzystywał „mięsienie” do leczenia pacjentów w swoim Zakładzie.
W dzisiejszych czasach Ortopedyczny Zakład Leczniczy Edwarda Madejskiego nazwalibyśmy ośrodkiem kompleksowej rehabilitacji. Był to jeden z pierwszych w Galicji zakładów, w którym leczono wady postawy i schorzenia narządu ruchu dzieci wykorzystując gimnastykę leczniczą, masaż i zaopatrzenie ortopedyczne.
Edward Madeyski prowadził również działalność naukową. Jest autorem pierwszego podręcznika gimnastyki dla szkół pt. Gimnastyka w szkołach ludowych. Instrukcja dla nauczycieli” (Lwów 1879) oraz autorem pracy pt. Nauka gimnastyki szkolnej: teoretyczny podręcznik dla uczniów i uczennic seminariów nauczycielskich… (Lwów 1890). W pracy naukowej reprezentował kierunek zdrowotno-higieniczny, był zwolennikiem gimnastyki racjonalnej. W swoim największym dziele pt. Gimnastyka racjonalna… zwracał szczególną uwagę na zdrowotne walory gimnastyki. Zalecał uprawiać ją w sposób racjonalny: „Celem gimnastyki jest kształcenie ciała, które jeśli, jest rozumne, cechuje gimnastykę racjonalną i tę nazywamy właściwie gimnastyką. Uważał, że tak uprawiana gimnastyka jest niezbędna wszystkim osobom: młodzieży uczącej się, ludziom pracującym nad książkami, przy biurach, a nawet niektórym rzemieślnikom, którzy dnie całe w pochylonej postawie przesiadywać muszą, są ćwiczenia cielesne równie potrzebne jak chleb powszedni”. Wychodząc z założenia, że gimnastyka racjonalna ma istotne znaczenie zdrowotno-wychowawcze, po raz pierwszy w naszej literaturze szeroko propagował szwedzki system gimnastyki Lingów, uważając go za najbardziej dostosowany do realizacji celów zdrowotnych i wychowawczych, jednocześnie poddając krytyce gimnastykę niemiecką.
Za całokształt osiągnięć naukowych, pedagogicznych i organizacyjnych jakie wniósł Madeyski w rozwój wychowania fizycznego, fizjoterapii i higieny, w 1889 r. cesarz Franciszek Józef I nadał mu tytuł profesora. Edward Madeyski zmarł 17 sierpnia 1906 r. i został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie. Swą pracą i działaniem zasłużył, aby zaliczyć go prekursorów teorii wychowania fizycznego i fizjoterapii w Polsce.
Artykuł został opracowany przez zespół w składzie: Sławomir Jandziś, Beata Skolik, Mariusz Migała
