°13 listopada br. obchodzimy 151 rocznicę urodzin prof. Eugeniusza Piaseckiego, wybitnego zasłużonego naukowca, pioniera fizjoterapii, higieny i profilaktyki zdrowotnej, teoretyka wychowania fizycznego, prekursora nowej dyscypliny naukowej – nauki o kulturze fizycznej. To doskonała okazja do przybliżenie osiągnięć prof. Eugeniusza Piaseckiego.
Eugeniusz Piasecki (1872-1947) z gimnastyką leczniczą, hydroterapią, masażem i dietetyką spotykał się od najmłodszych lat, działając w Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół” oraz pracując w zakładach hydroterapeutycznych i gimnastycznych swojego ojca Wenantego Piaseckiego (1832-1909) w Zakopanem i Krakowie. W celu zapoznania się z tajnikami fizjoterapii praktykował u najlepszych w Europie. Po ukończeniu studiów na Wydziale Lekarskim UJ w Krakowie oraz kursu pedagogicznego dla nauczycieli gimnastyki w szkołach średnich i seminariach nauczycielskich wyjechał na staż do Wiednia, w celu pogłębienia wiedzy z gimnastyki leczniczej i hydroterapii u prof. W. Winternitza. W trakcie wyjazdów naukowych do Szwecji poznał metodę Pehra Henrika Linga. W latach 1900-1915 prowadził własny Zakład gimnastyki leczniczej, ortopedii i masażu we Lwowie. Wyposażył go w nowoczesne urządzenia i przyrządy do mechanoterapii, gimnastyki leczniczej i higienicznej oraz ortopedii i masażu. Były to aparaty do ćwiczeń biernych, czynnych i czynnych z oporem. Oprócz ćwiczeń wykonywano pacjentom również różne rodzaje masażu.
Były to zabiegi: masażu zwykłego (klasycznego), elektrycznego i wibracyjnego. Zakład specjalizował się w leczeniu schorzeń narządu ruchu, typowo ortopedycznych: płaskiej klatki piersiowej, skrzywień kręgosłupa nawykowych i krzywiczych, zapaleń stawów i mięśni. Prowadzono fizjoterapię w chorobach neurologicznych: porażenia, niedowłady, nerwobóle i nerwice, a także leczono schorzenia kardiologiczne i gastryczne: osłabienia mięśnia sercowego i innych zaburzeń krążenia wraz z niedomaganiem żołądka i jelit. Po przeniesieniu Zakładu do nowego miejsca, właściciel rozszerzył zakres świadczonych usług. Stosując gimnastykę leczniczą, ortopedyczną, w celu leczenia chorób już powstałych, w 1902 r. wprowadził ćwiczenia profilaktyczne tzw. godziny gimnastyki higienicznej dla osób zdrowych oraz wyposażał zakład w najnowsze urządzenia.
W 1917 r. opublikował doc. E. Piasecki obszerne studium pt. Z dziedziny ortopedyi wojennej (fizyoterapia, protezy, reedukacja). Publikacja ukazała się jeszcze zanim Douglas McMurtie (1888-1944) użył po raz pierwszy określenia rehabilitacja. Autor zawarł w niej rozważania na temat problemów zdrowych młodych ludzi, których pierwsza wojna światowa zamieniła w „bezradne kaleki”. Była skierowana do kół lekarskich i stanowiła zestawienie doświadczeń autora w tym zakresie, zebrane podczas zagranicznych podróży i dostępnego piśmiennictwa. Piasecki proces powrotu do wykonywanych wcześniej zadań nazywał reedukacją wojskową skierowaną głównie do żołnierzy, ofiar pierwszej wojny światowej. Cięższe przypadki, niegwarantujące powrotu do czynnej służby określał terminem reedukacji zawodowej, która miała pomóc odzyskać utraconą zdolność zarobkową poza armią. Reedukacja wojskowa miała być ściśle powiązana z zakładami fizjoterapii. Jako podstawowe zagadnienia pomocne w rozwiązaniu wielu problemów, autor wymieniał fizjoterapię, protezowanie i reedukację. Do zabiegów fizjoterapeutycznych zaliczał metody leczenia fizycznego (fizykoterapię), w tym termoterapię, elektroterapię (diatermię, jonoforezę, galwanizację, faradyzację). Za najważniejszy dział fizjoterapii uważał leczenie ruchowe, które z francuskiego określał „kineńtherapie”. W jego skład zaliczał masaż (mięsienie), ruchy bierne i oporowe wg systemu Linga, mechanoterapię i reedukację. Masaż traktował, jako kamień węgielny tego działu.
Obok pracy w zakładzie leczniczym, w latach 1905-1915 doc. E. Piasecki wykładał w Uniwersytecie Lwowskim higienę szkolną oraz teorię wychowania fizycznego. W 1909 r. na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Lwowskiego uzyskał pierwszą na ziemiach polskich habilitację z higieny szkolnej. Prowadził badania naukowe nad fizjologią ćwiczeń fizycznych. Poznawał m. in. wpływ wybranych ćwiczeń fizycznych na układ krążenia i oddychania oraz kostno-stawowy u dzieci. Starał się jak najszerzej upowszechniać wychowanie fizyczne, dostosowując je do potrzeb szkół, szpitali i uzdrowisk. W 1902 r. opracował wraz z prof. H. Jordanem dwa memoriały na temat organizacji gier i zabaw młodzieży lwowskiej. Przedłożył także plan organizacji zabaw dla lwowskich szkół średnich, na wzór parku Jordana w Krakowie. Efektem pracy naukowej były liczne publikacje i udział w międzynarodowych kongresach higieny szkolnej.
Po odzyskaniu niepodległości był pierwszym Polakiem, który podjął działania w celu podniesienia poziomu uniwersyteckiego wykształcenia wychowawcy fizycznego. Jako docent Katedry Higieny Szkolnej i Wych. Fiz. Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Poznańskiego (w 1922 r. otrzymał tytuł profesora zwyczajnego), doprowadził do powstania w 1921 r. samodzielnego Studium WF. Rozpoczął w nim realizację rocznego kursu dla nauczycieli wf (pierwszy kurs trwał od 10 października 1921 r. do 30 lipca 1922 r.). W roku akad. 1922/1923 uruchomił także 3-letnie studia wychowania fizycznego, w programie których oprócz zajęć m.in. z anatomii, fizjologii, higieny ogólnej, pedagogiki, psychologii, systematyki i metodyki ćwiczeń cielesnych, były również zajęcia (20 godzin) dotyczące ogólnych zasad masażu, gimnastyki leczniczej i ortopedii. W 1926 r. w Studium rozpoczęto kurs (studia) z prawem nadawania tytułu magistra wychowania fizycznego.
Profesor E. Piasecki był dla wielu swoich podopiecznych przewodnikiem w kształtowaniu nowych pojęć i myśli. W 1927 r. postulował uruchomienie działu gimnastyki leczniczej i masażu, który miał stanowić część Kliniki Ortopedycznej i funkcjonować w porozumieniu z dyrektorem Kliniki prof. I. Wierzejewskim. W latach następnych w Studium z Jego inicjatywy realizowano kursy higieny szkolnej i wychowania fizycznego dla wszystkich kandydatów dla nauczycieli, a także ćwiczenia fizyczne dla studentów i studentek. W roku akad. 1931-1932 wprowadzono kurs medycyny sportowej i szkolnej dla studentów wydziału lekarskiego, a od roku 1933-1934 uruchomiono 5-letni kurs, przygotowujący do czynności lekarzy szkolnych i sportowych. Dzięki temu zyskał miano rzecznika uniwersyteckiego kształcenia nauczycieli wychowania fizycznego.
Eugeniusz Piasecki zdobył też pokaźne doświadczenie w pracy organizacyjno-społecznej, pracując oraz aktywnie działając w licznych stowarzyszeniach i instytucjach. Był drugim polskim autorem (po Andrzeju Małkowskim) podręcznika skautingu, redaktorem czasopisma o tej tematyce, twórcą polskiego harcerstwa i podstawowych terminów z nim związanych, popularyzatorem gier i zabaw, piłkarstwa, narciarstwa. Czas pobytu Piaseckiego we Lwowie pozwolił mu zdobyć duże doświadczenie w zakresie m.in. fizjoterapii, fizjologii wysiłku, higieny szkolnej, metodyki wychowania fizycznego, które w pełni wykorzystał w niepodległej Polsce. W okresie międzywojennym zrealizował swoje wizje dotyczące kształcenia specjalistów wychowania fizycznego, kontynuował prace naukowo-badawcze oraz miał realny wpływać na kształt systemu kultury fizycznej w Polsce (m.in. założył i redagował miesięcznik „Wychowanie Fizyczne”, opracował pierwszą na świecie pracę na temat gimnastyki niemowląt, ekspert Ligi Narodów). Szeroka działalność zapewniła mu trwałe miejsce w gronie pionierów gimnastyki leczniczej, hydroterapii i fizjoterapii, higieny szkolnej, wychowania fizycznego, a także polskiego skautingu i harcerstwa. Od 1981 r. jest patronem AWF w Poznaniu.
Artykuł został opracowany przez zespół w składzie: Sławomir Jandziś, Beata Skolik, Mariusz Migała.
Ilustracje:
Na zdjęciu portretowym prof. E. Piasecki. Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe
Ryc. 1. Reklama Zakładu dla gimnastyki leczniczej, ortopedyi i masażu dra E. Piaseckiego we Lwowie. Źródło: „Gazeta Lwowska” 1901, nr 248, s. 7.
Ryc. 2. Ogłoszenie o działalności Zakładu dra E. Piaseckiego we Lwowie. Źródło: Księga Adresowa Królewskiego Stołecznego Miasta Lwowa, Lwów 1902, s. 197.
Ryc. 3. Ogłoszenie o działalności Zakładu dra E. Piaseckiego. Źródło: „Lwowski Tygodnik Lekarski” 1907, nr 8, s. 86.
