Jadwiga Mayówna – pionierka gimnastyki dla kobiet w Polsce
Jadwiga Mayówna (1862-1943) – nauczycielka i fizjoterapeutka, pionierka systemu Linga i gimnastyki dla kobiet w Polsce
Urodziła się 18 lutego 1862 r. w Rzeszowie. Ukończyła Wyższy Kurs dla Kobiet A. Baranieckiego (1891) oraz Seminarium Nauczycielskie Żeńskie w Krakowie (1894). Była pierwszą osobą nie tylko z terenu Galicji, ale z całej Austrii, która osobiście poznała szwedzki system gimnastyki i zastosowała go w praktyce. W tym celu w 1894 r. wyjechała do Szwecji na roczne studia z zakresu gimnastyki, by poznać dwa działy gimnastyki szwedzkiej: pedagogiczną i specjalną (leczniczą). Odbyła tam także kurs anatomii oraz gimnastyki ortopedycznej i masażu u prof. A.G. Wide’go, a także pracowała przez cztery miesiące jako jego asystentka. Po powrocie do Krakowa, w 1896 r. po raz pierwszy wprowadziła gimnastykę Linga do Seminarium Nauczycielskiego Żeńskiego. W tym samym roku (1896) otworzyła własny Zakład Gimnastyki Leczniczej i Salonowej dla Dziewcząt i Kobiet w Krakowie przy ul. Krupniczej 19. Działalnością Zakładu zainteresowało się Krakowskie Towarzystwo Lekarskie, zapraszając właścicielkę na wykład i demonstrację ćwiczeń leczniczych wykonywanych przez dzieci uczęszczające na zajęcia. Nowoczesna organizacja Zakładu, oparta na najlepszych światowych wzorcach oraz staranne wykształcenie właścicielki sprawiło, że do 1908 r cieszył się on dużym powodzeniem wśród Krakowian.
Jadwiga Mayówna zajmowała się również dydaktyką. W latach 1921-1924 była wykładowczynią metody gimnastyki na Rocznych Państwowych Kursach Wychowania Fizycznego. Wykładowcami na tych kursach byli naukowcy z Uniwersytetu Jagiellońskiego (UJ), inspektorzy wychowania fizycznego w szkołach średnich zachodniej Małopolski, instruktorzy krakowskiego Sokoła, członkowie Naczelnej Komendy Skautowej Małopolskiej i inni. Oprócz zajęć z zakresu wychowania fizycznego, podczas kursu odbywały się zajęcia z zakresu strzelania z karabinów i nauka o broni, kurs jazdy konnej, szermierki, boksu, pływania, rytmiki i „pląsów” dla kobiet. Pierwszy kurs w Krakowie (1922 r.) ukończyło 31 osób, z których 12 należało do nauczycielstwa szkół powszechnych, a pozostali byli studentami UJ. Drugi kurs w Krakowie ukończyło 46 osób, w tym ponad 20 studentów/studentek UJ.
W latach 1927-1931 Mayówna prowadziła także wykłady w Studium WF Uniwersytetu Jagiellońskiego, które zostało utworzone w dniu 15 września 1927 r. jako druga wyższa uczelnia w Polsce. Odpowiedzialna była za metodykę gimnastyki żeńskiej, gdyż posiadała „talent” aby „przelać na swe uczennice swój sposób prowadzenia ćwiczeń, miękki i pełen naturalnej swobody, odpowiadający psychice dziewcząt”.
Była zaangażowana także w działalność społeczną pełniąc m.in. funkcję prezesa Stowarzyszenia Nauczycielek w Krakowie, współorganizując żeńskie drużyny skautowe (1913), redagując czasopismo „Skautka polska”. Od 1922 r. była zastępczynią przewodniczącego Sekcji Wychowania Fizycznego i Higieny Szkolnej. Sekcja gromadziła informacje na temat ówczesnego stanu zagranicznej wiedzy fachowej, prezentując te informacje za pomocą referatów sprawozdawczych, mających na celu zaznajomienie członków z treścią oryginalnych artykułów prasy zagranicznej. Podejmowano także próby rewizji metod stosowanych za granicą. Była to najprężniej działająca sekcja w okręgu krakowskim, a jej działalność miała charakter przede wszystkim naukowy. Podczas posiedzeń przedstawiano referaty i organizowano lekcje pokazowe. Wygłoszone referaty nieraz przyjmowane były jako memoriał i przesyłane do Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego lub Kuratorium Okręgu Szkolnego Krakowskiego. Sekcja troszczyła się także o podniesienie poziomu merytorycznej wiedzy nauczycieli, z których nie wszyscy posiadali wykształcenie uniwersyteckie. Nie zaniedbywano również spraw zawodowych, zabiegając o stworzenie dla wychowawców fizycznych warunków, które umożliwiłyby im skuteczną pracę. Największym osiągnięciem organizacyjnym członków Sekcji było wspieranie starań wielu środowisk w zakresie utworzenia Studium WF przy Wydziale Lekarskim UJ.
Mayówna przewodniczyła także podsekcji kobiecej, zajmującej się sprawami wychowania fizycznego dziewcząt oraz gromadzącej materiały, które mogłyby się przyczynić do ustalenia metody wychowania fizycznego młodych kobiet.
W 1929 r. Studium WF UJ rozpoczęło działalność wydawniczą. Pierwszym efektem tych prac było przetłumaczenie na język polski publikacji zatytułowanej Atlas gimnastyczny autorstwa J.G. Thulina. Tłumaczenia dokonała J. Mayówna, a przedmowę napisał Walerian Sikorski. W tym samym roku (1929) nakładem krakowskiego Studium WF ukazała się pierwsza część polskiego wydania Gimnastyki kobiet (org. Kvinnogymnastik) autorstwa fińskiej reformatorki gimnastyki Elli Björksten. Tłumaczenia dokonała również J. Mayówna. W 1934 r. ukazała się druga część podręcznika. Krakowskie wydanie posiadało drobne usterki związane z dziwnie brzmiącymi nazwami technicznymi, które nie zawsze znajdowały swój odpowiednik w języku polskim. Niemniej dwutomowa pozycja została entuzjastycznie przyjęta przez środowisko instruktorskie i wszystkich, którym na sercu leżała tężyzna fizyczna kobiet w Polsce.
Jako nauczycielka Państwowego Seminarium Nauczycielskiego Żeńskiego w Krakowie oraz instruktorka Studium WF UJ, Jadwiga Mayówna w dniu 7 listopada 1929 r. otrzymała decyzją Prezydenta RP Ignacego Mościckiego, Złoty Krzyż Zasługi za zasługi na polu wychowania fizycznego. Zmarła 20 czerwca 1943 r. w Krakowie i została pochowana na cmentarzu Rakowickim. I choć należy do mniej znanych twórców fizjoterapii i wychowania fizycznego, zasługuje na pamięć i uznanie w panteonie pionierów polskiej nauki.
Ryc. Okładka książki:
E.K. Björksten, Gimnastyka kobiet, tłum. J. Mayówna, cz. I, Kraków 1929; cz. II, Kraków 1934.
Artykuł został opracowany przez zespół w składzie: Mariusz Migała, Beata Skolik, Sławomir Jandziś.
