Samodzielność zawodowa fizjoterapeutów w ramach świadczeń gwarantowanych w praktyce

Chyba nie będzie dużym nadużyciem stwierdzenie, że do niedawna fizjoterapeuci byli postrzegani jako personel pomocniczy, który mógł jedynie realizować zlecenia lekarza. Sytuację diametralnie zmieniła długo wyczekiwana Ustawa z dnia 25 września 2015 r. o zawodzie fizjoterapeuty (Dz. U z 2019 r. poz.952), w której, mimo dużego sprzeciwu, wyraźnie stwierdzono (w art. 2 tejże ustawy), że zawód fizjoterapeuty jest samodzielnym zawodem medycznym.

W kontekście wyżej wymienionej ustawy warto przypomnieć, że:

• Samodzielność wykonywania czynności zawodowych występuje w każdej formie wykonywania zawodu, zarówno w ramach zatrudnienia pracowniczego, zatrudnienia cywilnoprawnego, a także prowadzenia indywidualnej lub grupowej praktyki.
• Fizjoterapeuta przy podejmowaniu czynności nie powinien wykraczać poza swoje umiejętności zawodowe. Podjęcie się czynności, do których nie ma on odpowiedniej wiedzy i umiejętności, może zostać uznane za przewinienie.
• Fizjoterapeuta współpracuje z osobami wykonującymi inne zawody medyczne.
• Fizjoterapeutę z lekarzem łączy więź merytoryczna, a nie służbowa, co oznacza, że lekarz nie jest zwierzchnikiem fizjoterapeuty, a równorzędnym partnerem w pracy.
• Fizjoterapeuta ma prawo do samodzielnej decyzji o celowości zastosowania danych czynności w granicach przygotowania zawodowego.
• Samodzielność jest uniwersalną cechą zawodu fizjoterapeuty.
• „Zlecenia lekarskie” to nie „polecenia lekarskie”.
• „Zlecenia lekarskie” nie mogą być traktowane jako bezwzględny nakaz dla fizjoterapeuty, aby zastosował jakieś działania na pacjencie.
• Fizjoterapeuta w przypadku uzasadnionych wątpliwości powinien domagać się od lekarza, który wydał zlecenie, uzasadnienia jego potrzeby. Fizjoterapeuta ma prawo odmówić wykonania zlecenia, przyczynę odmowy musi niezwłocznie podać na piśmie.
• Samodzielność nakłada na fizjoterapeutów obowiązek analizowania pod kątem zasadności każdego ich działania zawodowego.
• Fizjoterapeuta nie działa automatycznie, bez zastanowienia, nawet wtedy, gdy realizuje zlecenie lekarskie. Podejmując się czynności zawodowej, fizjoterapeuta musi, w ramach swojego doświadczenia i kwalifikacji, poddać ocenie pod kątem zasadności każde ze swoich działań i odpowiednio zareagować w przypadku stwierdzenia błędu w decyzji o jego podjęciu.

Pierwszym krokiem w usankcjonowaniu samodzielności fizjoterapeuty w ramach świadczeń gwarantowanych, do którego długo przekonywaliśmy Ministerstwo Zdrowia, była nowelizacja rozporządzenia z dnia 13 grudnia 2018 roku, zmieniającego rozporządzenie w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu rehabilitacji leczniczej (Dz. U poz. 2396).

Nowelizacja umożliwia fizjoterapeucie uprawnionemu do samodzielnej pracy planowanie terapii w dwóch zakresach: fizjoterapii ambulatoryjnej i fizjoterapii domowej. W ten sposób zaczęły urzeczywistniać się kompetencje zawodowe fizjoterapeutów wynikające de facto z Ustawy o zawodzie fizjoterapeuty.

Mamy nadzieję, że otworzy to drogę do kolejnych zmian we wszystkich rodzajach i zakresach świadczeń, mimo wielu emocji, które budziło i nadal budzi powierzenie fizjoterapeutom zadań dotychczas przypisanych tylko lekarzom. Wierzymy, że dzięki wspólnej pracy i przy wsparciu całego środowiska udowodnimy, że samodzielność fizjoterapeuty to nie tylko przepis, bo znajduje on również potwierdzenie w codziennej pracy z pacjentem, która przynosi wymierne efekty.

Mówiąc o samodzielności nie można zapominać, że wynika z niej też dodatkowa odpowiedzialność. Należy bowiem pamiętać, że zgodnie z art. 4 ust. 1 Ustawy z dnia 25 września 2015 r. o zawodzie fizjoterapeuty, każdy „fizjoterapeuta wykonuje zawód z należytą starannością, zgodnie z zasadami etyki zawodowej, poszanowaniem praw pacjenta, dbałością o jego bezpieczeństwo i wykorzystując wskazania aktualnej wiedzy medycznej”. Przepis ten dotyczy wszystkich fizjoterapeutów. Fizjoterapeuta, który pomimo posiadania wiedzy o potencjalnym zagrożeniu dla zdrowia pacjenta oraz mający uprawnienia do modyfikacji skierowania w przypadku zleceń wydanych przez lekarza niebędącego lekarzem specjalistą w dziedzinie rehabilitacji, wykona te zabiegi, może ponieść odpowiedzialność za wyrządzenie ewentualnej szkody pacjentowi.

W przypadku zabiegów zleconych w ramach skierowania wydanego przez lekarza ubezpieczenia zdrowotnego będącego lekarzem specjalistą w dziedzinie rehabilitacji, fizjoterapeuta poniesie odpowiedzialność w przypadku wyrządzenia szkody pacjentowi, o ile nie zgłosił on przepisującemu lekarzowi swoich zastrzeżeń i nie odnotował tego faktu w dokumentacji medycznej. Należy zatem pamiętać, że wykonywanie zawodu fizjoterapeuty polega na udzielaniu świadczeń zdrowotnych ze wszystkimi tego konsekwencjami wynikającymi z przepisów prawa. A zatem fizjoterapeuta podczas udzielania świadczeń zdrowotnych podlega odpowiedzialności cywilnej, karnej, ale także zawodowej (dyscyplinarnej).

Z danych uzyskanych z Narodowego Funduszu Zdrowia wiemy, że świadczenia fizjoterapeutyczne w ramach świadczeń gwarantowanych realizuje (wg stanu z maja 2019 r.) ponad 36 tys. fizjoterapeutów, w tym w fizjoterapii ambulatoryjnej – prawie 19 tys., a w fizjoterapii domowej – ponad 2,7 tys. fizjoterapeutów.

Ilu z tych ponad 20 tys. fizjoterapeutów korzysta z obowiązującego od 1 stycznia br. uprawnienia i wykorzystuje możliwość samodzielnej pracy z pacjentem, planowania terapii adekwatnej do potrzeb pacjenta w zakresie jej długości jak i zakresu realizowanych procedur? Niestety dziś nie posiadamy tych danych. Planowane jest przeprowadzenie analizy porównawczej w oparciu o dane NFZ po zakończeniu rozliczenia 2019 r.

Współcześnie pacjenci coraz bardziej dostrzegają rolę, jaką odgrywa fizjoterapia w całym procesie leczenia. Niestety nadal też dużej grupie pacjentów wydaje się, że fizjoterapia to darmowy masaż i refundowane spa. I to jest ta gorsza odsłona samodzielności. Pacjent dotychczas przyzwyczajony do wpływania na decyzję dotyczącą planu terapeutycznego staje przed fizjoterapeutą, który decyduje o przebiegu fizjoterapii. Rodzi to wiele emocji. Pacjent oczekujący biernej terapii, którą dotychczas otrzymywał, jest niezadowolony.

Czas na zmiany. Zmiany podejścia do procesu fizjoterapii zarówno ze strony pacjentów, świadczeniodawców, jak i fizjoterapeutów. Rolą tych ostatnich jest ocena faktycznych, aktualnych potrzeb pacjentów i wyznaczenie celów terapii, której efekty następnie należy ocenić.