W procesie fizjoterapii wykorzystuje się wiele technik, narzędzi i metod badawczych służących ocenie stanu funkcjonalnego narządu ruchu. Stosuje się je zarówno w celach diagnostycznych, jak i dla weryfikacji postępowania terapeutycznego. Co ważne jednak, jedynie prawidłowo zaplanowane badania oraz płynące z nich wyniki są podstawą skutecznej i bezpiecznej praktyki klinicznej, tworząc główny filar Fizjoterapii Opartej na Dowodach Naukowych (Evidence Based Physiotherapy, EBP), która z kolei jest elementem szerszego pojęcia, czyli Medycyny Opartej na Dowodach Naukowych (Evidence Based Medicine, EBM)¹.
Obiektywizacja oceny czynności narządu ruchu
Zgodnie z wymogami EBP i EBM podstawową rolę w uwiarygodnieniu prowadzonych badań pełni ich obiektywizacja²·³. Najczęstszym sposobem na jej uzyskanie jest przeprowadzenie pomiaru. Zasady prowadzenia pomiarów, początkowo związane z badaniami naukowymi, obowiązują także w praktyce klinicznej. Za najistotniejsze uznaje się:
- stosowanie wiarygodnych i zweryfikowanych narzędzi i metod pomiarowych oraz
- zapewnienie powtarzalnych warunków prowadzenia pomiarów²·³·⁴.
Wiarygodność oceny stanu funkcjonalnego narządu ruchu
Stosowanie wiarygodnych narzędzi i metod badawczych jest kluczowe dla uzyskania rzetelnego wyniku prowadzonego badania. Głównymi wyznacznikami rzetelności badania są powtarzalność oraz zgodność pomiarów. Powtarzalność (inaczej zgodność wewnętrzna) określa, czy pomiary przeprowadzone przez jednego fizjoterapeutę dają podobne wyniki. Zgodność z kolei związana jest z oceną różnic między wynikami pomiarów przeprowadzonych przez dwóch lub większą liczbę fizjoterapeutów. Jest to szczególnie istotne z punktu widzenia praktyki klinicznej, gdzie badanie kontrolne przeprowadza inna osoba niż ta, która przeprowadziła pierwsze badanie¹·⁴. Celem oceny rzetelności prowadzonych badań jest określenie jakości zbierania i interpretacji danych oraz ewentualnej poprawy w zakresie tych procedur. Nadrzędnym celem jest uzyskanie powtarzalnych pomiarów dla tego samego pacjenta w kilku sesjach badawczych, niezależnie od liczby fizjoterapeutów wykonujących badanie. Pomocne w tym jest wypracowanie wewnętrznej standaryzacji prowadzenia pomiarów. Polega ona na opracowaniu własnej strategii wykonywania danego pomiaru, zweryfikowanie jej pod względem powtarzalności oraz zgodności, a następnie utrzymanie tego standardu podczas kolejnych badań¹·³.
Błąd pomiarowy jako czynnik determinujący interpretacje wyników badania
Fizjoterapeuta dokonujący pomiaru dowolnej cechy powinien zdawać sobie sprawę z występowania czynników powodujących jej zmienność. Mogą to być czynniki związane z osobą prowadzącą badanie (doświadczenie w posługiwaniu się danym narzędziem, wiedza i umiejętności, czas poświęcony na badanie, itp.), ograniczeniami zastosowanego narzędzia pomiarowego czy też z indywidualną zmiennością obserwowanego parametru u osoby badanej (np. wysokość ciała ulegająca zmianom dobowym, zmiana możliwości funkcjonalnych badanego w wyniku czynności wykonanych przez niego przed badaniem czy naturalna zmienność wzorca chodu). Na jakość prowadzonych badań wpływają także warunki zewnętrzne panujące w miejscu ich przeprowadzania1. Niezależnie jednak od przestrzegania standardów badania oraz doświadczenia badacza każdy pomiar obarczony jest tzw. błędem pomiarowym, którego istnienie powinno być brane pod uwagę przed wyciągnięciem wniosków klinicznych. Błąd ten jest wynikiem różnicy między wartością danej cechy uzyskaną podczas pomiaru a jej wartością rzeczywistą. Im ta różnica jest mniejsza, tym mniejszy jest błąd pomiaru¹·²·³. Zebrane wyniki powinno się zatem traktować jako bardziej lub mniej, ale jednak tylko jako zbliżone do rzeczywistej wartości. Należy zatem podkreślić konieczność daleko idącej ostrożności w formułowaniu wniosków na podstawie wyników uzyskanych za pomocą narzędzi, technik i metod, w posługiwaniu się którymi fizjoterapeuta ma niewielkie doświadczenie. Badacz powinien przede wszystkim określić wartość błędu pomiarowego i dopiero w następnej kolejności, po uwzględnieniu jego istnienia, odpowiednio interpretować uzyskane wyniki¹.
Projekt badawczy Krajowej Izby Fizjoterapeutów
Zgodnie z art. 9 pkt 4 Ustawy z dnia 25 września 2015 r. o zawodzie fizjoterapeuty (Dz. U. poz. 1994 oraz z 2017 r. poz. 505) fizjoterapeuta zobowiązany jest do prowadzenia i udostępniania dokumentacji medycznej. Właściwe prowadzenie dokumentacji chroni także fizjoterapeutę przed nieuzasadnionymi zarzutami nienależytego udzielania świadczeń zdrowotnych. Jednym z istotnych elementów dokumentacji medycznej winny być wyniki badań diagnostycznych, w tym przeprowadzonych testów funkcjonalnych. W związku z powyższym Krajowa Izba Fizjoterapeutów opracowała baterię testów funkcjonalnych rekomendowanych do planowania, programowania oraz monitorowania przebiegu procesu fizjoterapii. Przed ich wprowadzeniem do praktyki klinicznej, zgodnie z przyjętymi w takich sytuacjach zasadami, testy te muszą zostać zweryfikowane pod kątem ich rzetelności. W tym celu wdrożony został projekt naukowy, który realizowany jest przez zespół badawczy obejmujący 12 ośrodków z całej Polski. W pierwszym etapie projektu dokonano przeglądu piśmiennictwa w zakresie oceny już istniejących badań weryfikujących rzetelność analizowanych testów. Obecnie realizowany jest drugi, badawczy, etap projektu. Celem tego etapu jest ocena powtarzalności, zgodności oraz wyznaczenie wartości błędu pomiaru rekomendowanych przez KIF testów. Uzyskane dzięki realizowanemu projektowi wyniki pozwolą na ocenę przydatności klinicznej analizowanych testów, a co za tym idzie, podniosą jakość diagnostyki funkcjonalnej wykorzystywanej do weryfikacji skuteczności procesu fizjoterapii.
Wnioski
1. Decyzje kliniczne powinny być podejmowane na podstawie obiektywnych i rzetelnych badań prowadzonych z wykorzystaniem wiarygodnych narzędzi i metod badawczych.
2. Przed przystąpieniem do badania stanu funkcjonalnego narządu ruchu należy określić rzetelność stosowanej metody diagnostycznej.
Piśmiennictwo
1. Czaprowski D, Kotwicki T, Stoliński Ł, Leszczewska J. Fizjoterapia Oparta Na Dowodach Naukowych – wyzwanie dla współczesnej fizjoterapii.
Praktyczna Fizjoterapia i Rehabilitacja 2012;31:58-63.
2. Guyatt G. Praktyczne aspekty EBM. Medycyna Praktyczna 2003;3:37-38.
3. Herbert R, Jamtvedt G, Mead J, Hagen KB. Practical Evidence-Based Physiotherapy. Edinburgh: Elsevier Butterworth Heinemann, 2005.
4. Jędrychowski W. Zasady planowania i prowadzenia badań naukowych w medycynie. Kraków: Wyd. Uniwersytet Jagielloński, 2004.
Daj znać, co sądzisz o tym artykule :)
