Stres w obliczu pandemii

Na stronie internetowej Światowej Organizacji Zdrowia na bieżąco uzupełniane są i aktualizowane pakiety informacji dotyczące nowego koronawirusa. Pośród nich jest wyodrębniony zestaw niezbędnych rekomendacji, narzędzi i publikacji dla sektora ochrony zdrowia, zarówno dla pracowników, jak i managerów, dla tych którzy są najbliżej zarażonych pacjentów, ale także dla tych, którzy kontakt z nimi mają potencjalnie minimalny.

Zajrzyj: https://www.who.int/teams/risk-communication/health-sector

Liczba informacji jest bardzo duża, każdego dnia publikowane są aktualizacje lub zupełnie nowe zagadnienia, ale coraz częściej pojawia się wątek zmęczenia i dobrostanu psychicznego pracowników ochrony zdrowia w obliczu pandemii.

Co mówią oficjalne rekomendacje?

W dokumencie „Prawa, role i obowiązki pracowników ochrony zdrowia”¹ czytamy: „Pracownicy ochrony zdrowia znajdują się na pierwszej linii kontaktu z epidemią i są narażeni na ryzyko zakażenia patogenem epidemii (w tym przypadku COVID-19). Zagrożenie obejmuje narażenie na patogeny, na długie godziny pracy, stres, zmęczenie, wypalenie zawodowe, piętno oraz przemoc fizyczną i psychiczną”. Jednym z punktów dotyczących praw pracowników jest: „zapewnienie dostępu do poradnictwa zdrowia psychicznego”. Ale pamiętajmy też o wspieraniu naszych przełożonych, gdy ci doświadczają nadmiernego stresu. W wytycznych „Ocena i zarządzanie ryzykiem narażenia pracowników służby zdrowia w kontekście wirusa COVID-19”² znajdujemy informację o tym, że „pracownikom ochrony zdrowia powinno być zapewnione wsparcie psychospołeczne podczas kwarantanny lub podczas okresu trwania choroby, jeśli u pracownika zostaje potwierdzone zarażenie wirusem COVID-19”.

Niewątpliwie jest to czas ogromnego kryzysu powodującego stres w całej populacji. Departament Zdrowia Psychicznego WHO opracował serię komunikatów³ skierowanych do różnych grup w celu wsparcia ich dobrostanu psychicznego i psychospołecznego podczas pandemii. Są tam informacje dla: ogólnej populacji, pracowników służby zdrowia, kadry kierowniczej i zarządzającej w placówkach ochrony zdrowia, opiekunów dzieci, osób starszych oraz ich opiekunów, a także osób pozostających w izolacji.

Dla wszystkich:

1. Nowy wirus SARS-CoV-2 może rozprzestrzeniać się w wielu krajach, w różnych lokalizacjach i dotknąć ludzi różnych narodowości. Nie wiń żadnej z narodowości za nowego wirusa. Bądź empatyczny wobec wszystkich, których dotknął. Ludzie zarażeni nie zrobili nic złego i zasługują na nasze wsparcie, współczucie i życzliwość.
2. Nie nazywaj zarażonych osób „przypadkiem COVID-19”, „ofiarą”, „rodziną z COVID-19”. Pamiętaj, że są to „ludzie, którzy mają COVID-19”, „ludzie, którzy są leczeni na COVID-19”, „ludzie, którzy wracają do zdrowia po COVID-19”. Nie piętnuj nikogo. Te osoby po wyleczeniu wrócą do pracy, do swoich rodzin i przyjaciół.
3. Ogranicz oglądanie, czytanie lub słuchanie wiadomości, które powodują w tobie niepokój. Szukaj informacji jedynie u zaufanych źródeł, aby poznać fakty, a nie plotki. Rób to o określonych porach, raz lub dwa razy dziennie. Stały strumień informacji może u każdego z nas wywołać strach.
4. Chroń siebie i wspieraj innych. Pomagaj bliskim i sąsiadom, kontaktuj się z nimi telefonicznie. Współpraca tworzy solidarność we wspólnym pokonywaniu COVID-19.
5. Wzmacniaj się pozytywnymi i pełnymi nadziei opowieściami i obrazami ludzi, którzy doświadczyli COVID-19. Na przykład historiami osób, które wyzdrowiały lub które wspierają ukochaną osobę i są gotowe podzielić się swoimi historiami.
6. Okazuj szacunek i podziw dla pracowników ochrony zdrowia, którzy w naszej społeczności wspierają osoby dotknięte COVID-19. Szanuj ich za to, co robią dla ratowania życia i zapewniania nam bezpieczeństwa.

Chroń siebie i wspieraj innych. Pomagaj bliskim i sąsiadom, kontaktuj się z nimi telefonicznie. Współpraca tworzy solidarność we wspólnym pokonywaniu COVID-19.

Dla pracowników ochrony zdrowia:

1. Zarówno ty, jak i twoje koleżanki, i twoi koledzy, odczuwacie dużą presję. To normalne, że tak się czujesz w obecnej sytuacji. To, że odczuwasz stres i związane z nim uczucia w żadnym wypadku nie świadczą o tym, że jesteś słaby i nie możesz wykonywać swojej pracy. Zarządzanie zdrowiem psychicznym i dobrostanem psychospołecznym w tym czasie jest równie ważne, jak zarządzanie zdrowiem fizycznym.
2. Zadbaj o siebie. Spróbuj zastosować pomocne strategie radzenia sobie ze stresem, takie jak zapewnienie wystarczającego odpoczynku i wytchnienia podczas pracy lub między zmianami. Zadbaj o dobrą dietę i aktywność fizyczną. Bądź w kontakcie z rodziną i przyjaciółmi. Unikaj używek i nie pij alkoholu, bo w dłuższej perspektywie mogą one pogorszyć twoje samopoczucie. Wybuch pandemii COVID-19 to wyjątkowa i nieoczekiwana sytuacja, wielu z nas nie wie, jak się zachować, nigdy nie byliśmy w takiej sytuacji. Korzystaj ze sprawdzonych strategii radzenia sobie ze stresem, nie wahaj się dbać o swój dobrostan psychiczny. To nie jest sprint, to maraton.
3. Niektórzy z nas, pracowników ochrony zdrowia, mogą doświadczyć bycia unikanymi przez rodzinę i otoczenie. To może utrudnić i tak już trudną sytuację. Jeśli to możliwe pozostawaj w kontakcie z najbliższymi za pomocą technologii cyfrowych. Zwróć się też o pomoc do twoich współpracowników czy przełożonych – twoi koledzy mogą doświadczać tego samego.
4. W sposób zrozumiały udzielaj informacji osobom z niepełnosprawnością intelektualną czy z zaburzeniami poznawczymi. Uwzględniaj różne formy komunikacji, nie tylko pisemne.
5. Dowiedz się, jak zapewnić wsparcie osobom dotkniętym COVID-19 i korzystaj z rzetelnych źródeł wiedzy. To szczególnie ważne dla tych, którzy wymagają wsparcia psychologicznego i psychospołecznego. Stygmatyzacja związana z problemami psychicznymi może powodować niechęć do szukania wsparcia. Przewodnik „mhGAP Humanitarian Intervention Guide”⁴ zawiera wskazówki kliniczne dotyczące wyznaczania priorytetów zdrowia psychicznego i jest przeznaczony dla pracowników opieki zdrowotnej.

Dla kierowników lub kadry zarządzającej w placówkach ochrony zdrowia:

1. Pamiętaj, że obecna sytuacja nie skończy się z dnia na dzień. Skup się na długoterminowym wykorzystaniu potencjału twoich pracowników, a nie na powtarzaniu krótkoterminowych wdrożeń kryzysowych. Chroń pracowników przed ciągłym stresem, to pozwoli im lepiej realizować swoje obowiązki.
2. Zadbaj o dobrą komunikację w zespole. Zadbaj, aby wszyscy byli na bieżąco z aktualnymi informacja-mi. Rotuj pracowników raz do bardziej stresujących, a raz do mniej stresujących zadań. Zadbaj o wsparcie bardziej doświadczonych pracowników dla tych z krótszym stażem. System koleżeński zapewnia wsparcie, pozwala monitorować stres i wzmacnia procedury bezpieczeństwa. Upewnij się, że personel pomocniczy działa w parach. Inicjuj, zachęcaj i monitoruj przerwy w pracy. Wdrażaj elastyczne harmonogramy pracy dla osób, które są bezpośrednio dotknięte lub ktoś z ich rodziny jest dotknięty stresującym wydarzeniem. Zadbaj odpowiednio wcześniej o wsparcie dla pracowników.
3. Upewnij się, że pracownicy są świadomi, gdzie i jak mogą uzyskać dostęp do usług w zakresie zdrowia psychicznego, co ułatwi im uzyskanie pomocy. Kierownicy i kadra zarządzająca stoją w obliczu podobnego stresu jak ich pracownicy i mogą odczuwać dodatkową presję związaną z ich obowiązkami. To ważne, aby powyższe strategie obowiązywały zarówno pracowników, jak i kierowników, a najwyższa kadra zarządzająca mogła stanowić wzór do naśladowania w strategiach łagodzenia stresu.
4. Zapoznaj wszystkich pracowników, w tym wolontariuszy, w jaki sposób poszkodowanym osobom zapewnić podstawowe wsparcie emocjonalne i udzielić pierwszej pomocy psychologicznej.⁵
5. Odpowiednio reaguj w przypadku epizodów silnych reakcji psychicznych (jak np. majaczenie, psychoza, silny niepokój lub depresja) w twojej placówce. Konieczne może okazać się rozmieszczenie odpowiednio wykwalifikowanego personelu w miejscach, gdzie taka pomoc będzie potrzebna. Zadbaj więc o to, aby jak największa liczba personelu medycznego potrafiła zapewnić wsparcie psychologiczne.
6. Zapewnij dostępność podstawowych leków psychotropowych. Osoby z utrzymującymi się za-burzeniami zdrowia psychicznego lub napadami padaczki będą potrzebować nieprzerwanego dostępu do swoich leków i należy unikać przerywania leczenia.

Dla opiekunów dzieci:

1. Pomóż dzieciom znaleźć sposób na pozytywne wyrażanie negatywnych uczuć. Każde dziecko w inny sposób wyraża swoje emocje. Czasem zaangażowanie dziecka w kreatywne aktywności może pomóc przejść przez ten trudny czas. Dzieci odczuwają ulgę, jeśli mogą wyrazić swoje uczucia w bezpiecznym i wspierającym środowisku.
2. Unikaj separacji dzieci od opiekunów. Zadbaj, aby były blisko tych, przy których czują się bezpiecznie. Jeśli dziecko musi zostać oddzielone od swojego głównego opiekuna, zapewnij mu odpowiednią, alternatywną i regularną opiekę. Upewnij się, że w okresach separacji utrzymywany jest regularny kontakt dziecka z rodzicem bądź głównym opiekunem, taki jak zaplanowane dwa razy dziennie rozmowy wideo lub telefoniczne.
3. Utrzymuj rutynowe aktywności dziecka, tak często jak to możliwe lub proponuj nowe, szczególnie jeśli dziecko musi pozostać w domu. Zapewnij dzieciom zajęcia odpowiednie dla wieku, w tym edukacyjne. Zachęcaj dzieci do zabawy.
4. W sytuacjach stresujących i kryzysowych dzieci szukają większego przywiązania i są bardziej wymagające. Omów sytuację związaną z wybuchem pandemii w sposób uczciwy i odpowiedni do wieku. Dzieci obserwują zachowania i emocje dorosłych w celu uzyskania wskazówek, jak radzić sobie z własnymi emocjami w trudnych chwilach.

Dla osób starszych, osób chorujących przewlekle i ich opiekunów:

1. Starsze osoby, zwłaszcza przebywające w izolacji i z zaburzeniami poznawczymi, mogą stać się jeszcze bardziej niespokojnie, agresywne, zestresowane, pobudzone lub wycofane podczas pandemii i kwarantanny. Zapewnij im odpowiednie wsparcie za pośrednictwem rodziny i pracowników ochrony zdrowia.
2. Dziel się prostymi faktami na temat tego, co się dzieje. Informuj o tym, jak zmniejszyć ryzyko zakażenia się zrozumiałymi słowami także dla osób starszych. Często powtarzaj informacje, rób to w sposób jasny, zwięzły, z szacunkiem i cierpliwością. Wspomóż się zdjęciami, obrazami. Wspólnie ćwicz np. jak myć ręce.
3. Jeśli to ty masz różne zdrowotne dolegliwości, to upewnij się, że posiadasz dwutygodniowy zapas wszystkich leków, których obecnie używasz. Aktywuj kontakty w swoim otoczeniu, aby w razie potrzeby ktoś mógł ci pomóc.
4. Bądź przygotowany i dowiedz się wcześniej, gdzie i jak uzyskać pomoc w razie potrzeby, np. jak wezwać taksówkę, zamówić jedzenie i poprosić o kontakt z opieką medyczną.
5. Naucz się prostych ćwiczeń fizycznych, które można wykonywać w domu, aby utrzymać kondycje i nie nudzić się.
6. Na tyle, na ile jest to możliwe, staraj się zachować harmonogram dnia, do którego jesteś przyzwyczajony. Regularnie ćwicz, sprzątaj, wykonuj codzienne obowiązki, ale też śpiewaj, maluj. Utrzymuj stały kontakt z najbliższymi (przez telefon, wideokonferencję czy media społecznościowe).

Gdy odczuwasz stres, zwracaj uwagę na własne potrzeby i uczucia. Podejmuj aktywności, które są relaksujące i sprawiają ci radość. Regularnie ćwicz, wysypiaj się, zdrowo odżywiaj. Zdystansuj się.

Dla osób w izolacji:

1. Pozostawaj w kontakcie z najbliższymi i przyjaciółmi (telefon, wideokonferencja, media społecznościowe). Na tyle, na ile jest to możliwe, staraj się zachować swój harmonogram dnia, wymyślaj też nowe aktywności.
2. Gdy odczuwasz stres, zwracaj uwagę na własne potrzeby i uczucia. Podejmuj aktywności, które są relaksujące i sprawiają ci radość. Regularnie ćwicz, wysypiaj się, zdrowo odżywiaj. Zdystansuj się. Eksperci zdrowia publicznego na całym świecie mierzą się z wybuchem pandemii i pracują nad tym, aby zapewnić najlepszą opiekę dla wszystkich poszkodowanych.
3. Ciągły strumień wiadomości o wybuchu pandemii u każdego może wywołać niepokój i silny stres. Szukaj nowych informacji i zaleceń o określonych porach dnia i tylko z wiarygodnego źródła. Unikaj tzw. fake news, czyli plotek i nieprawdziwych wiadomości.

Czy jesteśmy przygotowani na radzenie sobie ze stresem w obliczu pandemii? Czy wiemy jak pomóc i jak o pomoc prosić? Mamy do niej pełne prawo, ale też obowiązek, aby jej udzielić.

Kto zatem komu powinien pomóc, w jakiej kolejności? Możemy zarówno stać się zakażonym pacjentem, który z powodu ogromnego stresu, jaki niesie za sobą sytuacja nagłej choroby, będzie wymagał interwencji psychologicznej. Możemy też za chwilę być w sytuacji, w której to my będziemy musieli takiej osobie pomóc.

W poprzednim numerze „Głosu Fizjoterapeuty”⁶ pisałam o fizjoterapii w warunkach ekstremalnych. Nikt z nas prawdopodobnie nie przypuszczał, że miesiąc później tu i teraz zderzymy się z takim problemem. Oto jesteśmy w nowej, ekstremalnej sytuacji. Sytuacji niezwykle stresującej. Chcielibyśmy wszyscy usłyszeć, że za chwilę znowu będzie dobrze. Wspierajmy się, a będzie.

1. Coronavirus disease (covid-19) outbreak: rights,roles and responsibilities of healthworkers,including key considerations for occupational safety and health
2. Health workers exposure risk assessment and management in the context of COVID-19 virus
3. Mental health and psychosocial considerations during the COVID-19 outbreak
4. mhGAP Humanitarian Intervention Guide (mhGAP-HIG)
5. Psychological first aid: Guide for field workers
6. Fizjoterapeuta w warunkach ekstremalnych

Opracowano na podstawie: „Mental health and psychosocial considerations during the COVID-19 outbreak”© World Health Organization 2020. Some rights reserved. This work is available under the CC BY-NC-SA 3.0 IGO licence.