Ciąża – wielkie zmiany w układzie oddechowym
Jedną z najważniejszych rzeczy w tym okresie, jakie może zrobić kobieta, jest upewnienie się, że skutecznie oddycha za dwoje. W tej drodze niezbędne może okazać się wsparcie fizjoterapeuty. Oddech jest jednym z najpotężniejszych narzędzi do stabilizacji i prawidłowej pracy całego ciała, kontrolowania ciśnienia w jamie brzusznej oraz budowania siły niezbędnej np. podczas porodu. Przyjrzyjmy się zatem zmianom w układzie oddechowym, do których dochodzi podczas ciąży.
Wzrost hormonów
W pierwszych tygodniach od zapłodnienia podwyższa się poziom estrogenu we krwi. Pod jego wpływem organizm zaczyna gromadzić wodę, co będzie bezpośrednio powodowało obrzęk śluzówki dróg oddechowych oraz wzrost objętości krwi. Oba te zjawiska będą tym samym zwiększać możliwości dostarczania tlenu do organizmu. Zużycie tlenu zwiększa się stopniowo i osiąga szczytowy poziom pomiędzy 15% a 30% powyżej normy pod koniec ciąży. Wzrost ten jest w głównej mierze przypisywany zapotrzebowaniu na tlen płodu, macicy oraz łożyska.
Kolejnym hormonem jest progesteron, którego poziom wzrasta w ciąży aż sześciokrotnie. Ma istotny wpływ głównie na kontrolę oddychania, a zatem również na poziom nasycenia krwi tlenem. Pod jego wpływem zwiększa się też pojemność płuc, umożliwiając krwi transportowanie dużych ilości tlenu do dziecka. Pod koniec ciąży parametr ten wzrośnie nawet o 40% powyżej normy. Zmiany te poprawiają łożyskową wymianę gazową.
Pod wpływem progesteronu wzrasta też częstotliwość oddechów, co u niektórych ciężarnych może doprowadzić do hiperwentylacji. Za niniejszy mechanizm odpowiedzialny jest wzrost uwrażliwienia chemoreceptorów ośrodkowych. Odpowiedź układu oddechowego na niedobór tlenu w tkankach zwiększa się dwukrotnie, przy czym do większości tych przemian dochodzi już w pierwszej połowie ciąży, czyli tak naprawdę w momencie, gdy zużycie tlenu dopiero zaczyna się zwiększać. W tym okresie, jeszcze zanim pojawi się efekt działania masy macicy, u ponad połowy ciężarnych pojawia się duszność.
Zmiana pracy przepony
W ostatnim trymestrze ciąży rosnąca macica ma bezpośredni wpływ na biomechanikę oddychania. Podczas normalnego oddechu dno miednicy odzwierciedla pracę przepony. Przepona kurczy się, a następnie opada w kierunku miednicy, aby utrzymać prawidłową wentylację płuc. Klatka piersiowa powinna pracować w każdym kierunku (oddech 360 stopni). W odpowiedzi na każdy wdech dno miednicy wydłuża się i opada, również mięśnie brzucha wydłużają się i nieznacznie rozszerzają na zewnątrz. Natomiast przy wydechu przepona i dno miednicy unoszą się, a mięśnie brzucha kurczą się do wewnątrz. Ciąża zaburza cały ten wspaniale działający mechanizm. Koordynacja między przeponą a mięśniami dna miednicy nie działa już prawidłowo. Dodatkowo rosnąca macica zajmuje więcej miejsca w brzuchu, naciska i przesuwa inne narządy w ciele. W tym momencie pojawia się cały szereg objawów, które są charakterystyczne dla ciąży i połogu np. wyciek moczu, rozejście mięśnia prostego brzucha, ból w dolnej części pleców itp.
Podczas ostatniego trymetru ciąży przepona zostaje przemieszczona w kierunku dogłowowym z powodu powiększania się macicy. Duszność przy niewielkim wysiłku występuje niemal u każdej ciężarnej – dodatkowy wysiłek mięśni oddechowych konieczny do zwiększania objętości oddechowej powoduje bardzo często utratę tchu oraz dyskomfort oddechowy. Gdy dziecko osadza się głębiej w miednicy, aby przygotować się do porodu, część nacisku na płuca i przeponę spada.
Czy to normalny objaw?
Niestety u ciężarnych kobiet bardzo ciężko jest odróżnić duszność fizjologiczną od patofizjologicznej, dlatego każdą nieprawidłowość warto skonsultować z lekarzem prowadzącym. Dopiero gdy dogłębnie przyjrzymy się zmianom zachodzącym w ciele, będzie możliwe ustalenie strategii oddechowej niezbędnej podczas fizjoterapii kobiety w ciąży, jak i po porodzie.
Ważne jest, aby zwrócić szczególną uwagę na zachowanie elementów zdrowego oddechu w spoczynku. Powinien on być cichy oraz spokojny, regularny pod względem objętości i tempa, wykonywany przez nos, z dłuższą fazą wydechową, ale z zachowaniem naturalnej pauzy po wydechu oraz bez aktywności dodatkowych mięśni oddechowych. Istotne jest zadbanie o elastyczność klatki piersiowej oraz kręgosłupa. Nie warto bać się wprowadzania ćwiczeń z rotacjami, ponieważ brak elastyczności w pracy mięśni międzyżebrowych oraz stawu żebrowo-kręgowego powoduje jeszcze większy nacisk na jamę brzuszną i miednicę. A odpowiednio dobrana aktywność fizyczna będzie uzupełniać całą terapię.
Zwróć uwagę!
W ciąży zmniejsza się objętość zalegająca płuc o około 20% oraz zapasowa objętość wydechowa w szczególności, gdy kobieta znajduje się w pozycji na wznak. Ogranicza to pracę jednego z największych dostępnych dla organizmu magazynów tlenu. Warto przemyśleć również pozycję, w której będzie przebywać kobieta w trakcie ciąży, szczególnie podczas odpoczynku i snu.
Bardzo ważne jest, aby objąć szczególną opieką kobiety, które zmagają się z przewlekłymi chorobami układu oddechowego. Zwiększony wysiłek oddechowy oraz sama ciąża są również dużym obciążeniem dla serca i układu krwionośnego.
Ciąża jest również okresem, który wiąże się z wielkimi emocjami i zmianami w życiu. Stan psychiczny ma bezpośredni wpływ na pracę ośrodka oddechowego, warto więc skupić się także na tym aspekcie jako elemencie terapii oddechowej.
Ze względu na zmiany zachodzące w układzie oddechowym kobiety w ciąży są bardziej narażone na powikłania podczas znieczulenia ogólnego.
Czy wiesz, że wdychamy powietrze wyłącznie jednym nozdrzem na raz? Gdyby nie ten mechanizm nasze nozdrza mogłyby szybciej ulec przesuszeniu. Ale także dzięki takiemu nierównomiernemu oddychaniu możemy wykryć znacznie więcej aromatów. U kobiet w ciąży z powodu zmian hormonalnych śluzówka nosa jest bardziej ukrwiona i dlatego są one bardziej wyczulone na zapachy.
