Zmysł odpowiada za ponad 80% informacji, które do nas docierają. Wszystko to dzieje się automatycznie i niezwykle szybko dzięki perfekcyjnie zsynchronizowanej pracy gałki ocznej i mózgu. Gałka oczna odpowiada za odbiór bodźca wzrokowego, a ośrodki w mózgu mają za zadanie przesyłać, analizować i zrozumieć to, co się widzi. Człowiek patrzy oczami, ale widzi mózgiem.
Informacja wzrokowa jest największą motywacją do podjęcia ruchu. Jego pierwszą składową jest najczęściej spojrzenie w kierunku celu. Wzrok służy jako punkt odniesienia przy utrzymywaniu równowagi, podczas chodu i biegu lub w orientacji przestrzennej. Dzięki obserwacji człowiek uczy się przez naśladownictwo. Znamiennym jest więc, że dzieci niewidome są opóźnione ruchowo o ok. 3 miesiące w porównaniu do zdrowych rówieśników. Brak u nich tak ważnej wzrokowej motywacji oraz wspomnianej już możliwości nauki przez naśladownictwo. Doświadczają często niechęci lub lęku przed ruchem. Jest on spowodowany brakiem samodzielnej oceny otoczenia oraz brakiem możliwości szybkiej reakcji na przeszkodę. Według badań WHO osoby z zaburzeniami widzenia są dwukrotnie bardziej narażone na upadek podczas chodu oraz są trzykrotnie bardziej narażone na udział w kolizji pojazdów silnikowych.
Wzrok to także narzędzie do nawiązywania relacji społecznych. Już od pierwszych dni życia noworodek skupia spojrzenie na rodzicu, zapoczątkowując z nim więź emocjonalną. Wzrok towarzyszy nauce rozumienia mowy oraz interpretacji gestów, mimiki czy mowy ciała.
Umiejętność widzenia intensywnie się rozwija dzięki licznym stymulacjom i doświadczeniom wzrokowym przez początkowe 7 lat życia. W tym czasie kluczowe jest pierwsze pół roku, ponieważ wtedy pojawiają się i rozwijają wszystkie funkcje i parametry wzrokowe. Są to między innymi: śledzenie, akomodacja, konwergencja czy widzenie obuoczne. Okuliści, optometryści i ortoptyści dziecięcy zalecają, aby pierwszą wizytę okulistyczną niemowlak odbył około 4. miesiąca życia.
Wady wzroku u dzieci są trudne do zaobserwowania. Dziecko nie wie, jak przebiega prawidłowe widzenie, nie ma punktu odniesienia, przez co uznaje swoje widzenie za normę. Wada wzroku może być również maskowana przez bardzo dobrze działającą akomodację, czyli umiejętność oka do wyostrzania obrazu w momencie patrzenia na różne odległości. Zaburzenia widzenia są najczęściej kojarzone tylko z powszechnie znanymi wadami wzroku: krótkowzrocznością, nadwzrocznością i astygmatyzmem. Do zaburzeń widzenia zaliczamy jednak wiele innych mniej oczywistych do zdiagnozowania stanów, takich jak m. in.: niedowidzenie, zaburzenia konwergencji oraz akomodacji, zaburzenia widzenia obuocznego, podwójne widzenie czy zaburzenia motoryki gałki ocznej. Powszechne przesiewowe badania wzroku są niewystarczające, aby zdiagnozować wyżej wymienione problemy, które mogą rzutować na funkcjonowanie i naukę w szkole.
Dzieci z niezdiagnozowanymi zaburzeniami widzenia są często postrzegane jako uczniowie z problemami z nauką, koncentracją, zaburzeniami zachowania czy niechęcią do sportu. Zajęcia w szkole są w dużej mierze oparte na umiejętnościach wzrokowych lub koordynacji wzrokowo-ruchowej. Duża część zadań wymaga ciągłej pracy w bliży. Przykładowo, przepisywanie z tablicy wymaga dobrej ostrości wzroku, umiejętności wodzenia oraz częstego wyostrzania widzianego obrazu naprzemiennie z bliży do dali. Dziecko z zaburzeniami tego typu szybko się męczy, dekoncentruje i frustruje. Zdarza się, że nie umie usiedzieć w miejscu lub dokończyć zadania, nad którym pracuje. Sprawia to, że pojawia się u niego niechęć do nauki.
Aby aktywnie ćwiczyć na lekcjach WF dziecko musi mieć np. prawidłową ostrość wzroku (lub skorygowaną okularami), pełne pole widzenia oraz sprawną motorykę gałek ocznych. Śledzenie jest umiejętnością płynnego utrzymywania wzroku na poruszającym się obiekcie. Dzięki tej zdolności dziecko może podążać wzrokiem za piłką podczas gry. Ćwiczenia równoważne wymagają skupienia wzroku w miejscu dla utrzymania pozycji. Uczeń, który ma z tym problem, może – ze względu na liczne porażki i frustracje – unikać zajęć ruchowych. Ciągłe niewyjaśnione trudności i w związku z tym błędne szufladkowanie ucznia przez nauczycieli może skutkować również obniżoną samooceną u dziecka. W celu uniknięcia wielu przykrych problemów zaleca się wykonanie profilaktycznego badania u okulisty i ortoptysty około półtora roku przed rozpoczęciem edukacji.
WAŻNE! Jeśli dziecko ma już korekcję okularową, to powinno nosić ją również podczas zajęć ruchowych. Zdejmowanie dziecku okularów jest błędem i pozbawianiem go prawidłowego widzenia.
Powszechna dostępność elektronicznych ekranów i gadżetów to już codzienność naszych czasów. Kontakt dzieci z technologią jest nieunikniony. Naukowcy jednak przestrzegają przed nadmierną ekspozycją na ekrany elektroniczne, których negatywne konsekwencje to m.in.: spowolnienie rozwoju mowy, problemy ze snem, zaburzenia zachowania, zaburzenia pamięci czy osłabienie funkcji poznawczych. W normalnych warunkach człowiek mruga średnio raz na 3 sekundy. Przed ekranem dzieje się to o połowę rzadziej i dodatkowo oczy narażone są na promieniowanie światła niebieskiego.
Oczywistą konsekwencją nadużywania elektroniki jest również niedostateczna ilość bezcennego dla dzieci ruchu, czego wtórną konsekwencją jest nadwaga lub otyłość. Ruch wspomaga wiele obszarów rozwoju dziecka w tym wzrok. Dzięki aktywności fizycznej dziecko ćwiczy wszystkie funkcje wzrokowe, w tym widzenie przestrzenne. Polskie Towarzystwo Okulistyczne oraz Pediatryczne jasno ostrzegają, że dzieci spędzają coraz mniej czasu na świeżym powietrzu w naturalnym oświetleniu, co jest udowodnionym czynnikiem rozwoju i postępu krótkowzroczności. Światowa Organizacja Zdrowia ze względu na powyższe konsekwencje ogłosiła wytyczne, zgodnie z którymi dzieci do ukończenia 2. roku życia nie powinny spędzać w ogóle czasu przed ekranem elektronicznym. Natomiast dzieci pomiędzy 2. a 4. rokiem życia mogą spędzać przed nim maksymalnie jedną godzinę (im mniej tym lepiej).
Zważywszy na kluczowe znaczenie wzroku w rozwoju i życiu człowieka warto o niego dbać. Każdy człowiek powinien raz na 2 lata odbyć profilaktyczną wizytę u okulisty. Jeśli ma obciążony wywiad rodzinny, wizyty powinny być częstsze (wg zaleceń lekarza). Jest to niezwykle istotne, gdyż szacuje się, że 81% z zaburzeń widzenia można by uniknąć, gdyby zostały zdiagnozowane i leczone odpowiednio wcześnie. Problem ten ma również swoje konsekwencje finansowe. W skali świata roczne straty gospodarcze związane z nieskorygowanymi wadami wzroku szacuje się na co najmniej 202 mld dolarów amerykańskich.
Biorąc pod uwagę nierozerwalną więź wzroku z aktywnością fizyczną pamiętajmy o tym, aby naszą rolę promotorów zachowań prozdrowotnych wypełniać, zachęcając pacjentów do profilaktycznych badań wzroku.
Źródła:
1. Stanowisko Ekspertów Polskiego Towarzystwa Okulistycznego oraz Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego w sprawie przesiewowych badań wzroku u dzieci.
2. Blindness and Vision Impairment.
3. Eye Care, vision care, vision impairment and blindness.
4. To grow up healthy, children need to sit less and play more.
5. Walkiewicz-Krutak M. : Funkcjonowanie wzrokowe małych dzieci słabowidzących. Warszawa: wyd. APS, 2009.
6. American Psychological Association: Media use in childhood: Evidence-based recommendations for caregivers.
Daj znać, co sądzisz o tym artykule :)
