Definicja task shifting (TS) mocno ewoluowała. Gdy WHO stworzyła ją 10 lat temu, oznaczała „racjonalny podział zadań pomiędzy zespołami pracowników służby zdrowia”. Jej podstawą miało być: „Przenoszenie konkretnych zadań z wysoko wykwalifikowanych pracowników służby zdrowia na pracowników służby zdrowia, którzy mają mniejsze kwalifikacje, w celu bardziej efektywnego wykorzystania dostępnych zasobów ludzkich wśród kadry medycznej”. Taka definicja zakłada pewne niekorzystne interpretacje, mówiące o tym, że warto wysoko wyspecjalizowany personel zastąpić personelem niższego stopnia, który wykona podobne zadania za niższą cenę.
W ostatnim czasie panel ekspertów zdrowia publicznego opiniujący zagadnienia medyczne do Komisji Europejskiej w raporcie z 2019 roku nadał nowy sens tej definicji i wymienił współczesne formy. Task shifting został opisany jako racjonalna dystrybucja kompetencji medycznych przenoszonych także na pacjenta lub jego rodzinę. Nie należy traktować TS jako delegacji lub spychania nadprogramowych obowiązków na innych pracowników medycznych, a jako sprawiedliwy podział pracy między personelem o różnym lub tym samym statusie.
TS w sektorze zdrowia może także dotyczyć podziału zadań między jednostkami terytorialnymi i centralnymi służby zdrowia czy między płatnika publicznego i prywatnego, np. w odniesieniu do projektowania programu opieki długoterminowej.
Task shifting (krzyżowanie kompetencji) definiuje się jako redystrybucję zadań wśród pracowników służby zdrowia ze względu na dostępność, skuteczność lub wydajność systemu opieki zdrowotnej.[1]
„Każda redystrybucja zadań powinna być oparta na odpowiednich zmianach w edukacji początkowej czy szkoleniu podyplomowym, oraz bazować na możliwych regulacjach wewnętrznych”.[2]
„Bardziej elastyczny podział ról zawodowych oznacza konsekwentną zmianę tradycji pracy, postaw pracowniczych oraz proaktywne zaangażowanie stowarzyszeń zawodowych”.[2]
Rodzaje TS
Upraszczając możemy wyróżnić następujące zakresy krzyżowania kompetencji (Sibbald i wsp.[2]):
- Wzmocnienie – rozszerzenie roli i/lub kompetencji danej grupy zawodowej. Postęp medycyny napędzany przez zmieniające się wzorce chorób i technologię wymusza na wszystkich pracownikach medycznych ciągły proces doskonalenia zawodowego. Przybiera on formy nabywania nowych lub rozszerzania istniejących kompetencji. Przykładem jest poszerzenie kompetencji fizjoterapeutów (Advanced Physiotherapy Practice – APP) o możliwość wypisywania skierowań na zaopatrzenie medyczne.
- Zastąpienie/delegacja – zamiana jednego rodzaju zadań/kompetencji danego zawodu na inny, przełamywanie tradycyjnych podziałów ról zawodowych. Wzorcowym przykładem tego zakresu jest nadanie uprawnień pielęgniarkom do wystawiania recept. Wyróżniamy tu także przenoszenie kompetencji medycznych na pacjenta, który chorując na schorzenie przewlekłe, przejmuje samodzielnie obowiązki diagnostyczno-terapeutyczne (np. cukrzyk).
- Innowacja – tworzenie nowych umiejętności lub grup zawodowych.
Można tu wyróżnić pojawianie się nowych zawodów jak np. asystentka medyczna czy wąskich specjalności medycznych, ale także przejmowanie kompetencji przez nowe technologie. Przykładami takich rozwiązań są:- aplikacje wspierające osoby z problemami psychicznymi,
- cyfrowe przetwarzanie lub opis obrazu,
- zastąpienie personelu laboratoryjnego automatycznymi liniami produkcyjnymi (druk 3D),
- implanty, automatyczna analiza biochemiczna, genetyczna,
- autonomiczne systemy monitorowania i ostrzegania obsługiwane przez sztuczną inteligencję (np. ciśnienie krwi, EKG, oksymetria, poziom glukozy we krwi, monitorowanie cyklu jajników),
- robotyka, • sztuczna inteligencja wspierająca podejmowanie decyzji.
Krzyżowanie kompetencji może nastąpić na linii:
- pracownik medyczny – pacjent/rodzina
- pracownik medyczny – pracownik socjalny
- pracownik medyczny – technologia
- pracownik medyczny – pracownik medyczny (przedstawiciel innego zawodu medycznego)
- płatnik publiczny – płatnik prywatny
- jednostka terytorialna X – jednostka terytorialna Y.
Opisując przykłady każdego z wymienionych trzech zakresów, łatwo dostrzec potencjał TS, który można wykorzystać przy promocji udziału fizjoterapeutów w interdyscyplinarnym zespole medycznym.
Cel i znaczenie TS
Starzenie się populacji, zmieniające się wymagania w zakresie opieki i nowe technologie wymuszają na wielu pracownikach służby zdrowia dużą elastyczność. Jednocześnie niedobór specjalistów, starzenie się kadry lekarskiej i jej silna eksploatacja oraz przeciążenie wpływają na zmianę postrzegania tradycyjnego procesu leczniczego. Odpowiedzią na te problemy jest TS, umożliwiający lepsze planowanie i prognozowanie rozkładu pracowników służby zdrowia i ich zadań w systemie [1,2]. Zwłaszcza obecny kryzys silnie zarysował znaczenie dystrybucji kompetencji i przyspieszył debatę nad usprawnieniem TS. Krzyżowane kompetencje mają także znaczenie w systemie zdrowia zorientowanym na pacjenta, w którym ważną rolę odgrywa kompleksowe, wielowymiarowe leczenie.
„Krzyżowanie kompetencji ostatecznie ma na celu zapewnienie odporności systemu opieki zdrowotnej, gwarantując pewną mieszankę umiejętności elastycznie dostosowanych do przewidywanych i nieprzewidzianych wyzwań w przyszłości.” [2]
Główne bariery rozwoju TS
Mimo dużego znaczenia krzyżowania kompetencji medycznych wdrażanie takich rozwiązań w innowacyjnym systemie zdrowia nie jest proste. Literatura przedmiotu wskazuje wiele barier powstrzymujących to przyszłościowe rozwiązanie. Wśród zakłóceń w implementacji TS do systemu wymienia się głównie brak elastyczności kadry i tradycyjne podejście do zawodu. Utrzymania statusu zawodowego i kompetencji bronią zawzięcie samorządy zawodowe. Brakuje dobrych, długofalowych badań naukowych potwierdzających znaczenie udziału w TS innych grup zawodowych niż lekarskie i pielęgniarskie. Dużą barierą są także niejednolite regulacje zawodowe, które akurat mocno zaznaczają się na europejskim rynku fizjoterapii i wpływają na zmniejszony udział fizjoterapeutów w krzyżowaniu kompetencji np. z lekarzami. Kolejne wymieniane przeszkody to brak zaufania społeczeństwa, decydentów i ubezpieczycieli do innej niż lekarska grupy zawodowej oraz brak przejrzystego wykazu kompetencji danej grupy. Nie bez znaczenia jest także finansowanie, które często nie idzie w parze z podwyższonymi kompetencjami zawodowymi (np. brak refundacji za szkolenie dotyczące przepisywania leków przez pielęgniarki skutkowało niskim zainteresowaniem wystawianiem recept).
W raporcie OECD i KE z 2019 r. określono task shifting jednym z pięciu najważniejszych trendów transformacyjnych w europejskich systemach zdrowia [2].
APP
Aby TS objął daną grupę zawodową i tym samym zwiększył jej udział w dystrybucji świadczeń medycznych, musi ona posiadać jasno określony zakres kompetencji, najlepiej podstawowych i rozszerzonych. Fizjoterapia w Polsce i większości państw Europy jest zawodem regulowanym, a więc do jego praktykowania potrzebny jest dyplom poświadczający zdobycie specjalistycznych kompetencji.
Kompetencje zawodowe mogą być podstawowe lub zaawansowane, a ich zakres świadczy o autonomii zawodowej i ściśle wiąże się z pojęciem task shiftingu.
Rozszerzone kompetencje zawodowe fizjoterapeutów w większości źródeł naukowych można podzielić na:
- kliniczne – związane bezpośrednio z pacjentem
- eksperckie – specjalistyczna wiedza na poziomie eksperta, konsultanta
- akademickie – prowadzenie badań naukowych, nadzorowanie kształcenia
- menadżerskie – kierowanie placówką medyczną (np. ambulatorium fizjoterapeutycznym).
Kliniczne APP w zawodzie fizjoterapii, które mogą zostać wykorzystane do TS wzmacniającego system zdrowotny, to prawo do [3,4]:
- przerywania ciągłości skóry
- wystawiania recept na leki
- wystawiania skierowań na zaopatrzenie ortopedyczne
- wystawianie skierowań na badania diagnostyczne
- przeprowadzenie badań diagnostycznych (np. spirometria)
- wystawianie skierowań do innego specjalisty.
Organizacje fizjoterapeutyczne na świecie prowadzą intensywną dyskusję popartą badaniami naukowymi nad terminologią APP i ich ujednoliceniem na poziomie regulacyjnym, edukacyjnym i klinicznym. Jednak jak wiemy, zakres kompetencji (tych uregulowanych prawnie) różni się znacząco między fizjoterapeutami na świecie.
Źródła:
1. TASK SHIFTING AND HEALTH SYSTEM DESIGN Report of the Expert Panel on effective ways of investing in Health [https://ec.europa.eu/health/expert_panel/sites/ expertpanel/files/023_taskshifting_en.pdf].
2. State of Health in the EU, report OECD& EC 2019 [https://ec.europa.eu/commission/presscorner/ detail/en/IP_19_6336].
3. Advanced practice physiotherapy in patients with musculoskeletal disorders: a systematic review François Desmeules1,2,3*, Jean-Sébastien Roy5,6, Joy C MacDermid7,8, François Champagne2, Odette Hinse3 and Linda June Woodhouse4,9 Desmeules et al. BMC Musculoskeletal Disorders 2012, 13:107 [http://www.biomedcentral.com/1471-2474/13/107].
4. Report on the survey on Professional Autonomy in the national health care system Advocacy & EU Matters Working Group, ER-WCPT.
